Το εμβληματικό κτίριο στη συμβολή των οδών Κυψέλης 46 και Παξών, που σήμερα στεγάζει το 15ο Λύκειο Κυψέλης, χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι ένα οικοδόμημα με πλούσιο παρελθόν. Ιδρύθηκε ως Ιταλική Σχολή Καλογραιών του τάγματος του Αγίου Δομίνικου και συνέχισε την πορεία του στον χρόνο με διαφορετικές λειτουργίες.
Η έκθεση σύγχρονης τέχνης Κέλυφος // η πολιτική της ύπαρξης, σε σχεδιασμό και επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου, επιχειρεί μία εικαστική ανατομία του ιστορικού αυτού κτιρίου κινητοποιώντας 21 εικαστικούς τριών γενεών. Ενεργοποιείται έτσι μία αλληλεπίδραση και ένας διάλογος που εμπλέκει το ιστορικό αυτό κτίριο με τους τωρινούς του ενοίκους – μαθητές και καθηγητές, τους επισκέπτες αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό μέσω των εικαστικών και του έργου τους – η ταυτότητα του οποίου είναι χωροχρονικά και εννοιολογικά προσδιορισμένη από το κτίριο, την ιστορία και τις διαφορετικές λειτουργίες του στο πέρασμα του χρόνου.
Η έκθεση Κέλυφος // η πολιτική της ύπαρξης αποτελεί την οργανική συνέχεια της έκθεσης [un]known destinations / άγνωστοι προορισμοί σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου, που έλαβε χώρα το φθινόπωρο του 2017 επίσης σε ένα ιστορικό κτίριο της Κυψέλης, την πρώην οικία Ζαρίφη χτισμένη το 1924 στη διασταύρωση των οδών Επτανήσου και Άνδρου.
Στην έκθεση Κέλυφος // η πολιτική της ύπαρξης, που θα διαρκέσει μέχρι τις 24 Ιουλίου, συμμετέχουν οι εικαστικοί: Κατερίνα Αποστολίδου, Αικατερίνη Γεγησιάν, Κλειώ Γκιζελή, Απόλλωνας Γλύκας, Μπέττυ Ζέρβα, Ελένη Ζούνη, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Γιάννης Κονταράτος, Ελένη Λύρα, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Γιώργος Χ. Παλαμάρης, Ρένα Παπασπύρου, Ανδρέας Σάββα, Δημήτρης Σκουρογιάννης, Μαριάννα Στραπατσάκη, Ράνια Σχορετσανίτη, Νίκος Τρανός, Παύλος Τσάκωνας, Μαρία Ανδρομάχη Χατζηνικολάου, Ευάγγελος Χατζής, Μαίρη Χρηστέα.
Ο επιμελητής της έκθεσης δρ. Κώστας Πράπογλου μίλησε στο Ex_posure.
Έχουν όλα τα παλιά κτίρια τη δυναμική να συνομιλήσουν με το παρόν; Αν όχι, ποιες ιδιαίτερες προϋποθέσεις/συνθήκες καθιστούν ένα παλιό κτίριο ενδιαφέρον ή και θελκτικό για τη σύγχρονη εικαστική και όχι μόνο ματιά;
Πιστεύω πως όλα τα κτίρια έχουν τη δυναμική και την ικανότητα να συνδιαλεχθούν με το παρόν αρκεί να τα αφουγκραστούμε σωστά και λαμβάνοντας υπόψιν την πορεία τους μέσα στο χωροχρόνο. Η σύγχρονη εικαστική πράξη αναπτύσσει διάλογο μέσα από αυτά τα κτίρια σε πολλαπλά επίπεδα. Υπάρχει μεγάλος αριθμός εικαστικών και επιμελητών που ελκύονται από το παρελθόν και τη σχέση του με το παρόν.
Σύμφωνα με μια αρχιτεκτονική άποψη τα κτίρια είναι ζωντανοί οργανισμοί. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί κάποια στιγμή πεθαίνουν. Ποια είναι η δική σας άποψη; πρέπει ένα κτίριο, όσο σημαντική και αν υπήρξε η πορεία του ή η αρχιτεκτονική/αισθητική του αξία, να κλείσει κάποια στιγμή τον κύκλο ύπαρξής του; αν όχι, πώς μπορούμε να το διατηρήσουμε ζωντανό και το σημαντικότερο, γιατί;
Είναι γεγονός πως πολλά κτίρια έχουν πάψει να υπάρχουν, πολλές φορές δίχως καν να φτάσουν σε επίπεδο απόλυτης παρακμής. Στις δεκαετίες του ‘50, ‘60 και ’70, για παράδειγμα, πολλά κτίρια εξαίρετης αρχιτεκτονικής κατεδαφίστηκαν για την ανέγερση πολυκατοικιών και ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων. Το ακόμη πλούσιο κτιριακό απόθεμα της Αθήνας αλλά και άλλων αστικών κέντρων σε Ελλάδα και εξωτερικό αυτήν τη χρονική στιγμή αντιμετωπίζει τη γενικότερη οικονομική και κοινωνική δυστοπία που αντανακλάται στην παραγκώνιση, ερείπωση και διάβρωσή του. Συνεπώς ο κύκλος ζωής ενός κτιρίου βρίσκεται σε άμεση σχέση με τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτό αναπόφευκτα εντάσσεται. Βέβαια, αρκετές φορές κτίρια ανασταίνονται έπειτα από πρωτοβουλίες δημόσιων ή κυρίως ιδιωτικών φορέων. Αυτά όμως είναι μεμονωμένα παραδείγματα που τα αποκαλώ αναλαμπές ή πυροτεχνήματα μέσα σε ένα σκοτάδι απόλυτης αβεβαιότητας.
Το κτίριο των οδών Κυψέλης 46 και Παξών, που πρωταγωνιστεί μαζί με τους 21 εικαστικούς στην έκθεση που επιμελείστε, κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και έκτοτε έχει αλλάξει πολλές χρήσεις. Σήμερα στεγάζει το 15ο λύκειο Κυψέλης. Η πρακτική της επανάχρησης κτιρίων είτε αυτά ανήκουν στο δημόσιο είτε ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, έχει καθιερωθεί παγκοσμίως εδώ και αρκετές δεκαετίες. Ποια θα ήταν η ιδανική επαναχρήση του συγκεκριμένου κτιρίου στη σύγχρονη Αθήνα κατά την άποψή σας, αν υποθέσουμε πως δεν στεγαζόταν σε αυτό ένα λύκειο;
Καταρχήν, το γεγονός ότι σε αυτό το κτίριο στεγάζεται ένα λύκειο είναι για μένα πολύ σημαντικό και μακάρι όλα τα σχολεία να είχαν κάποιο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και να αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για τους μαθητές και τους καθηγητές τους. Πολλοί επισκέπτες της έκθεσης εξέφρασαν την επιθυμία να βρίσκονται τα παιδιά τους μαθητές μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό. Εάν δεν στεγαζόταν σε αυτό ένα λύκειο, θα έβλεπα σε μια ιδανική πραγματικότητα να στεγάζεται εκεί ένα ίδρυμα τέχνης ή ένα μουσείο, διατηρώντας με απόλυτο σεβασμό τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά του στοιχεία και πραγματοποιώντας τη σωστή αποκατάστασή τους. Ανάλογα παραδείγματα κτιρίων που έχουν μεταμορφωθεί σε χώρους τέχνης έχουμε δει και βλέπουμε στο εξωτερικό. Η μεταμόρφωση ανάλογων κτιρίων σε χώρους με εντελώς διαφορετική χρήση όπως shopping mall ή συγκρότημα κινηματογράφων είναι κάτι που επίσης έχουμε δει, με θλίβει ιδιαίτερα και απεύχομαι να συμβεί σε αυτό και σε άλλα αντίστοιχα κτίρια.
Τα έργα των 21 καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση αντηχούν κομμάτια της ιστορίας και της λειτουργίας του κτιρίου και των ανθρώπων που έζησαν και ζουν σε αυτό. Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης όταν δρα και επιδρά με τον τρόπο αυτό σε ένα κτίριο, σε μια κοινότητα, στον δημόσιο χώρο;
Σε αυτήν την έκθεση, η εικαστική πράξη αφουγκράζεται την ιστορικότητα και τα επίπεδα ταυτότητας του κτιρίου και ξεδιπλώνει ένα διάλογο ο οποίος ενεργοποιεί μια πολυσύνθετη σχέση. Αυτή είναι η σχέση εικαστικού-κτιρίου, εικαστικού με εικαστικού, εικαστικού-θεατή και θεατή-κτιρίου. Με αυτόν τον τρόπο που ίσως ακούγεται πολύπλοκος, το κάθε ένα από τα έργα χωριστά γίνεται η ψηφίδα ενός μωσαϊκού που ολοκληρώνεται με την φυσική υπόσταση του θεατή. Εκείνος είναι εκ των πραγμάτων αναπόσπαστο μέρος αυτής της συνθήκης, θέτει νέες βάσεις στην κατανόηση της έκθεσης και των έργων, πραγματοποιεί μια ζύμωση μοναδική που μέρα με τη μέρα εντάσσει περισσότερα μέλη της κοινότητας ενισχύοντας τον δημόσιο χαρακτήρα της.
Στην πλειοψηφία τους τα έργα είναι αναφορές στο παρελθόν και το παρόν του κτιρίου. Υπάρχει κάποιο έργο με αναφορές στο μέλλον;
Αντιλαμβάνομαι όλα τα έργα ως διαχρονικά. Διαχειρίζονται όλα την έννοια του κελύφους με άξονα το παρελθόν και το παρόν, όμως προεκτάσεις τους εγγράφονται στην ικανότητα του καθενός να αντιληφθεί το μέλλον. Όπως εξηγώ στο επιμελητικό κείμενο της έκθεσης, είμαστε περαστικοί από αυτό το κτίριο, γνωρίζουμε το παρελθόν και το παρόν του, όμως είμαστε σε θέση μόνο να εικάσουμε το μέλλον του. Αυτό αφήνει ανοιχτές αναρίθμητες αναγνώσεις και ερμηνείες, πράγμα που σημαίνει πως με ενδιαφέρει να απελευθερώνω τον θεατή από δεσμευτικές και τετριμμένες δηλώσεις ώστε να μπορεί να σκιαγραφεί δικές του προσεγγίσεις (πιθανότατα και διαφορετικές από τις δικές μου) φεύγοντας από την έκθεση.
Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 24 Ιουλίου. Μιλήστε μας για την ανταπόκριση του κόσμου και τα μέχρι τώρα σημαντικά για εσάς σχόλια των επισκεπτών…
Μέχρι στιγμής η ανταπόκριση είναι τεράστια και εγκάρδια. Από τους καθηγητές και μαθητές του σχολείου, τους κατοίκους της Κυψέλης, τους φοιτητές καλών τεχνών, τους επαγγελματίες του χώρου μέχρι τους φορείς σύγχρονης τέχνης του εξωτερικού που έμαθαν για την έκθεση και τους ξένους τουρίστες που την επισκέπτονται καθημερινά, τα σχόλια είναι εξαιρετικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει εκφραστεί σχετικά με την αρχιτεκτονική και την ταυτότητα του κτιρίου, τον διάλογο των έργων μεταξύ τους αλλά και με το κτίριο, καθώς και την εθελοντική συμμετοχή των μαθητών και φοιτητών που δίχως αυτούς θα ήταν αδύνατο να τρέξει η έκθεση.
Κέλυφος // η πολιτική της ύπαρξης