Το έργο της Αλεξάνδρας Πετρανάκη είναι βαθιά προσωπικό. Κάθε υλικό που επιλέγει γίνεται θαρρείς κομμάτι του εαυτού της, που εκτίθεται με τόλμη και τρόπο ταυτόχρονα αθώο και προκλητικό στα μάτια του κοινού.
Αντικείμενα απλά, ευτελή, καθημερινά, εφήμερα σκηνογραφούνται αριστοτεχνικά και αφηγούνται ιστορίες. Ιστορίες που οι εμπειρίες και τα βιώματά της μορφο-ποιούν. Εμπειρίες και βιώματα που η ευαισθησία και το ήθος της φιλτράρουν.
Απολογητικό είναι ο τίτλος που δίνει στην ενότητα τριών εγκαταστάσεων που παρουσιάζει στην Genesis Gallery. Τρία έργα, δύο παλαιότερα και ένα νέο: Expectation – Προσδοκία, Empathy – Ενσυναίσθηση και Doubt – Αμφιβολία.
Με αφετηρία τα όσα μοιράζεται μαζί μας στην έκθεση Απολογητικό ζητήσαμε από την Αλεξάνδρα Πετρανάκη να μοιραστεί μαζί μας και τις σκέψεις της, για την τέχνη της και την τέχνη.
Τρεις εγκαταστάσεις, τρεις οπτικοποιημένες ιστορίες… θα ήθελες να μας τις αφηγηθείς εν συντομία;
Το έργο Expectation – Προσδοκία, έγινε με αφορμή επισκέψεις στο Γηροκομείο της Αθήνας στο πλαίσιο του πρότζεκτ Χenos της Ευτυχίας Καλοχαιρέτη και της Έλενας Καραγιάννη. Το Γηροκομείο, μια ετεροτοπία, ένας άλλος τόπος από αυτόν τον σφύζοντα τόπο της κοινωνικής μας δράσης που δυσκολεύεται να ανεχτεί αυτούς που «ελαττώνουν ταχύτητα». Μέσα από τις κουβέντες μας εκεί, έβγαινε το παράπονο της μοναξιάς της τρίτης ηλικίας. «…Δεν λαμβάνω ούτε γράμμα από την κόρη μου» μου είπε μια κυρία και η φράση της έγινε η αφορμή για το έργο Προσδοκία με τα αινιγματικά γραμματοκιβώτια και τα υπομονετικά χέρια.
Το έργο Empathy – Ενσυναίσθηση το οποίο παρουσιάστηκε στο Παρίσι, στο πλαίσιο της έκθεσης Transmission Grecgueσε επιμέλεια της Μαρίας Ξυπολοπούλου και του Laurent Quenehen, με αφορμή τα ασυνόδευτα, εγκαταλελειμμένα παιδιά που επέλεξα ως θέμα, διεύρυνε εικαστικά τον προβληματισμό μου για την σκληρή συμπεριφορά του πολιτισμένου δυτικού κόσμου απέναντι στις ευάλωτες, αποκομμένες συνειδητά, κοινωνικές ομάδες. Χρησιμοποιώ, στην εγκατάσταση αυτή, τη λέξη «ενσυναίσθηση», την κάνω «ομιλούσα» και στέλνω στο Παρίσι το μήνυμά της. Η λέξη αυτή, στην εγκατάσταση, αποδίδεται με ένα παζλ από φωτογραφίες πολιτικών σε αντίστιξη με τσαλακωμένες φωτογραφίες παιδιών.
Τέλος το έργο Doubt – Αμφιβολία θεωρώ πως ολοκληρώνει μια ενότητα κοινωνικής κριτικής ως προς το μερίδιο της προσωπικής ευθύνης.
Κοιτώντας το οικογενειακό άλμπουμ, και ιδιαίτερα βλέποντας τα μωρά των γενεών που πέρασαν, ένοιωσα, την ανάγκη να απολογηθώ… Παλαιότερα, όσο δούλευα αυτό το έργο, προέτασσα την προσωπική μου κριτική, ως προς την συνειδητή επιλογή μου να μην αποκτήσω παιδιά. Κατέληξα ότι το έβλεπα «κλειστά», περιορισμένα και η οπτική «άνοιξε» όχι τόσο για τη «συνέχεια» της οικογένειας, αλλά με αφορμή αυτό, για την αλυσίδα, τον κρίκο αυτό που αφήνεις με την όποια συνεισφορά σου.
Οι γενιές μας γαλουχημένες με τεχνοκρατικά πρότυπα κυνηγούν την προσωπική ευτυχία, τον πλουτισμό τους, την επιτυχία τους. Προσπαθήσαμε να κάνουμε ότι μας έμαθαν για το καλό μας και για το συλλογικό καλό, αλλά μάλλον κάπου υπάρχει λάθος στις «οδηγίες», λάθος στο πρότυπο… Αποκοπήκαμε ο ένας από τον άλλον.. Κλειστήκαμε στον μικρόκοσμό μας… Και από το λάθος μας, κοινωνικά χαμένοι οι πιο ευάλωτοι… Είναι εύκολο να αλλάξουμε; Αν κρίνω από τον εαυτό μου, καθόλου εύκολο..
Η τριλογία εγκαταστάσεων με τίτλο Απολογητικό έχει στον πυρήνα της την ενοχή τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Είναι η τέχνη ένα μέσο εξιλέωσης… για τον καλλιτέχνη, το κοινό, τον συλλέκτη, το μουσείο, την κοινωνία γενικότερα;
Για κανέναν, πιστεύω. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι. Η πείνα, η περιθωριοποίηση, η δυστυχία, όταν τις προσπερνάμε αδιάφορα, δεν υποκαθίστανται. Οι θεσμοί, το θεσμικό πλαίσιο βέβαια, όπως το μουσείο, το κάνουν διαχρονικά με κατευθυνόμενη, επί παραγγελία, τέχνη. Συχνά όμως έχουν «εκμεταλλευτεί» και έργα καλλιτεχνών, οι οποίοι μόνο και ειλικρινή στόχο είχαν να καταδείξουν το δίκιο του άλλου και συχνά του ξεχασμένου άλλου. Αυτό οι θεσμοί το κάνουν προκειμένου να εξιλεωθεί μια κυβέρνηση, μια άδικη πολιτική, ακόμα στο παρελθόν και ένα ολόκληρο έθνος, ένα κράτος… Η επίσημη ιστορία γράφεται από τους ισχυρούς και τους θεσμούς που τους πλαισιώνουν, οι οποίοι συχνά χειραγωγούν και επιλέγουν να στηρίξουν τις καταγραφές μέσω ιστορικών αρχείων και έργων τέχνης για να εξιλεωθούν επίπλαστα για τις σκοτεινές ή αμφισβητούμενες σελίδες.
Σε απασχολεί – και αν ναι, σε ποιο βαθμό – το πλαίσιο εγκατάστασης των έργων τέχνης;
Πώς θεωρείς ότι επηρεάζεται το έργο από το πλαίσιο και πώς το πλαίσιο από το έργο;
Προσωπικά πιστεύω πως τα σύγχρονα έργα και αναφέρομαι κυρίως στις εγκαταστάσεις από τις οποίες έχω εμπειρία, λειτουργούν και εγκαθίστανται απρόσκοπτα σε εναλλακτικούς χώρους όπως σε εγκαταλελειμμένους χώρους, δημόσιους κλπ. όπου οι πρακτικές παρεμβάσεις για να επιτύχεις την «μικροατμόσφαιρα» του έργου και τις χωρικές απαιτήσεις του, έχει μεγάλο βαθμό ελευθερίας. Το σύγχρονο κοινωνικά διεισδυτικό έργο όμως, πρέπει να εκφράσει την προσίδια γλώσσα του και μέσα στο θεσμικό πλαίσιο του «αποστειρωμένου» χώρου του μουσείου. Και όπως και να έχει πιστεύω ότι πρέπει οπωσδήποτε να «χωρέσει» και στον «προσεγμένο» και συχνά πολυτελή χώρο των γκαλερί και να εκτεθεί και στο δικό τους ιδιαίτερο κοινό προκειμένου να ενισχυθεί η απορύθμιση παγιωμένων θέσεων για την ταυτότητα της κοινότητας, όπως το προσεγγίζει η Μπίσοπ (Claire Bishop) ως σχεσιακό ανταγωνισμό και το θεωρώ πολύ σημαντική διάδραση και κοινωνική ζύμωση.
Ποια ιδιότητά του καθιστά ένα έργο τέχνης ικανό να «λειτουργεί» τόσο ευέλικτα ώστε να «χωρά» σε κάθε πλαίσιο και μάλιστα να πυροδοτεί τον σχεσιακό ανταγωνισμό;
Θεωρώ ότι η εννοιολογική τέχνη έχει αυτή την ιδιότητα. Η μετατόπιση της προς τις ιδέες και όχι στη μορφική αυτονομία και εντέλεια του έργου, δίνει μια απεριόριστη ευελιξία να ανοίξει ένας διάλογος σκέψεων με το κοινό, την ιδέα του έργου, το έργο, το άεργο, το αντιέργο κλπ. Υπ’ αυτή την έννοια το έργο είναι ευέλικτο και τίθεται υπό διερεύνηση η τροπικότητά του προκειμένης της σχεσιακής αναμόχλευσης.
Το έργο τέχνης ολοκληρώνεται στα χέρια του καλλιτέχνη; έχει και το κοινό μερίδιο συμμετοχής στην ολοκλήρωσή του; ολοκληρώνεται ποτέ;
Το έργο τέχνης έχει τη δική του ζωή, η οποία ήδη ξεκινά με τη σύλληψη της αρχικής ιδέας του και συνδέεται με όλους όσοι έρχονται σε επαφή μ’ αυτό στην πορεία του διαχρονικά. Όπως υποστηρίζει ο Αλέν Μπαντιού, κάθε επανεγγραφή ή παρουσία του έργου, το εξελίσσει, το φρεσκάρει και έτσι επανεκκινείται η νοηματοδότηση τού ανολοκλήρωτου μηνύματός του.
Ποια είναι η σχέση της δουλειάς σου με το εμπορικό κομμάτι της σύγχρονης τέχνης;
Τα έργα μου, κινούνται συνήθως στο εννοιολογικό πλαίσιο και είναι κυρίως εγκαταστάσεις και γλυπτά. Στην εννοιολογική τέχνη η αλληλουχία των ιδεών είναι ένα μεγάλο άυλο κομμάτι που δεν ενσωματώνεται μορφικά στο έργο και έτσι αυτό παραμένει αμορφοποίητο, ατελές, αινιγματικό και ανοιχτό. Αυτή η επιλογή δεν έχει ευρεία εμπορική απήχηση. Προσωπικά όμως δημιουργώ πιστεύοντας μεν ότι οι καλλιτέχνες έχουν δικαίωμα και πρέπει να μπορούν να ζουν από την τέχνη τους αλλά χωρίς δε, να είναι αυτή η μέχρι τώρα επιδίωξη μου.
Ποιες σκέψεις και συναισθήματα θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας λίγο πριν την παρουσίαση του Απολογητικού;
Τις σκέψεις και τα συναισθήματα επιθυμώ και προσδοκώ να τα μοιραστώ μαζί σας κοντά και μέσα στο έργο και είναι αυτό το οποίο περιμένω με μεγάλη, βαθιά χαρά κάθε φορά που εκθέτω. Θέλω όμως στο σημείο αυτό, μέσα και από το δικό σας βήμα, να ευχαριστήσω θερμά και από καρδιάς τον Γιώργο Τζάνερη, που μέσα από τα έργα μου, με γνώρισε, με εμπιστεύτηκε και με την πρωτοβουλία του μού έδωσε την ευκαιρία να εκθέσω τη δουλειά μου στο χώρο του, την φιλόξενη Genesis Gallery.