Ex_pose: Chiharu Shiota, Συνέντευξη

Είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές εθνικές συμμετοχές της φετινής 56ης Μπιενάλε της Βενετίας. Ο λόγος για το ονειρικό ‘The key in the Ηand’, την εγκατάσταση της γιαπωνέζας Chiharu Shiota στο περίπτερο της Ιαπωνίας.

Ένας περίτεχνος ιστός φτιαγμένος από κατακόκκινο νήμα – αγαπημένο υλικό για τη Shiota – κυριαρχεί στον χώρο καλύπτοντας την οροφή και τους τοίχους. Aπό τον ιστό αυτό κρέμονται – σαν πυκνή βροχή – 50.000 κλειδιά (από τα 180.000 που συγκέντρωσε η Shiota – είχε ζητήσει μέσω του site της από ανθρώπους σε κάθε γωνιά της γης να της αποστείλουν δικά τους, χρησιμοποιημένα κλειδιά, φορτισμένα με αναμνήσεις και συναισθήματα). Κάποια άλλα βρίσκονται πάνω και μέσα στις δύο ξύλινες βάρκες που επίσης αποτελούν μέρος της εγκατάστασης. Το έργο συμπληρώνουν η φωτογραφία ενός παιδιού που στα χέρια του κρατάει κλειδιά καθώς και η βιντεοπροβολή παιδιών που μιλούν για τις αναμνήσεις που έχουν από το διάστημα πριν και αμέσως μετά τη γέννησή τους…

Η εγκατάσταση της Chiharu Shiota είναι ένα έργο που συγκινεί με την ομορφιά και τη λιτότητα της φόρμας του και χαρίζει μία ξεχωριστή εμπειρία στον επισκέπτη, καθώς τον μεταφέρει σε ένα σκηνικό που μοιάζει βγαλμένο από παραμύθι. Η Shiota έχει το χάρισμα να υφαίνει εικαστικές αφηγήσεις με τη γλώσσα των παραμυθιών, προσεγγίζοντας ακόμη και τις πιο σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης με το τρυφερό και αμόλυντο βλέμμα των παιδιών.

Η ίδια η πράξη της ύφανσης του νήματος στη δουλειά της Shiota είναι μία διαδικασία που φέρνει στον νου την αυτόματη γραφή των σουρεαλιστών, δεν έχει προσχεδιαστεί από πριν, γίνεται αυτόματα και είναι άμεσα επηρεασμένη από τη συναισθηματική φόρτιση της ίδιας την κάθε στιγμή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια, όταν είναι συναισθηματικά πιεσμένη η ύφανση είναι πυκνή και με κόμπους ενώ το αντίθετο συμβαίνει σε στιγμές ηρεμίας. Σχετικά με αντικείμενα που επιλέγει και χρησιμοποιεί αυτά είναι

καθημερινής χρήσης, οικεία, που όμως δεν τους δίνουμε ιδιαίτερη σημασία όταν τα χρησιμοποιούμε όπως παπούτσια, φορέματα, βαλίτσες… Όταν όμως βγαίνουν από το συνηθισμένο τους πλαίσιο, όταν γίνονται μη λειτουργικά, τότε αποκτούν διαφορετικό νόημα.

Γεννημένη στην Ιαπωνία το 1972 η Shiota σπούδασε στο Kyoto Seika University και συνέχισε τις σπουδές της στο Βερολίνο, στο Universität der Künste Berlin, με τη Marina Abramovich και τη Rebecca Horn. Εκεί ζει και εργάζεται από το 1996.

Ασχολείται κυρίως με εγκαταστάσεις και performances, οι οποίες χαρακτηρίζονται από τον λυρισμό και την ευαισθησία τους και έχουν ως σημείο αναφοράς τους το ανθρώπινο σώμα. Αγαπημένο της υλικό είναι το νήμα, σε κόκκινο και μαύρο χρώμα, με το οποίο υφαίνει ιστούς-σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους και αντικείμενα – αντικείμενα που έχουν χρησιμοποιηθεί και που φέρουν τις μνήμες και τα συναισθήματα των ανθρώπων που τα είχαν στη ζωή τους. Τα θέματα που επανέρχονται στο έργο της είναι εκείνα της μνήμης, της λήθης, του ύπνου και του ονείρου, του παρελθόντος και της παιδικής ηλικίας, της ζωής και του θανάτου.

Η Chiharu Shiota έχει στο ενεργητικό της πλήθος εκθέσεων σε σημαντικά μουσεία ανά τον κόσμο όπως τα: Smithsonian (Arthur M.Sackler gallery, Washington DC, on view), Rochester Art Center (NY, 2014), Walsall New Art Gallery (UK, 2014), Pittsburgh Mattress Factory (2013), Manege (Moscow, 2013), Museum of Art of Kochi (Japan, 2013), Casia Asia (Barcelona, 2013), La Maison Rouge (Paris, 2012) or the Gervasuti Foundation in Venice (Italy, 2011).

Η Chiharu Shiota μίλησε στην Ελένη Ζυμαράκη Τζώρτζη.

Ε.Ζ. Το θέμα της 56ης Μπιενάλε Βενετίας, όπως ορίστηκε από τον επιμελητή της, Okwui Enwezor, είναι το ‘All the World’s Futures’. Πώς προσεγγίσατε αυτήν την ιδέα και πώς εντάχθηκε στη δουλειά σας;

C.S. Ο τίτλος του έργου μου είναι ‘The Key in the Hand’. Όταν κρατάς στα χέρια σου ένα κλειδί σου δίνονται πολλές δυνατότητες και επομένως αυτό έχει να κάνει με το μέλλον σου.

Οι βάρκες συμβολίζουν τα χέρια που κρατούν τα 50.000 κλειδιά. Κάθε κλειδί έχει το σχήμα του ανθρώπινου σώματος – το κεφάλι και ο κορμός. Έτσι σχετίζεται το έργο μου με την ιδέα του ‘All the World’s Futures’.

E.Z. Το έργο σας για το Ιαπωνικό περίπτερο στη φετινή Μπιενάλε ξεχωρίζει για την ομορφιά του και γοητεύει τους επισκέπτες. Η ομορφιά είναι μία υποτιμημένη ιδέα στη σύγχρονη τέχνη. Είναι η ομορφιά ένα σημαντικό στοιχεία για εσάς και το έργο σας;

C.S. Αντιλαμβάνομαι την ομορφιά με έναν ιδιαίτερο τρόπο ο οποίος δεν φαίνεται ακριβώς έτσι στο έργο μου. Η αντίληψή μου για την ομορφιά είναι συνδεδεμένη με συναισθήματα και τα κλειδιά έχουν να κάνουν με τα συναισθήματα αυτά. Αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τους ανθρώπους στο παρελθόν, εκεί εμπεριέχεται η ομορφιά για εμένα. Ο χρόνος και η μνήμη κάνουν κάτι όμορφο, όχι η εξωτερική του εμφάνιση. Κάτι ή κάποιος μπορεί να μην είναι και τόσο όμορφα αλλά όταν συνδέονται με το συναίσθημα και τη μνήμη τότε μπορεί να γίνουν όμορφα.

Ε.Ζ. Για την εγκατάσταση ‘The Key in the Hand’ έχετε συγκεντρώσει κλειδιά από ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Περισσότερα από 50.000 κλειδιά που τώρα κρέμονται από έναν ιστό από νημάτα. Τι συμβολίζουν τα κλειδιά;

C.S. Συγκέντρωσα 180.000 κλειδιά, αλλά κρέμονται μόνο 50.000. Πολλά βρίσκονται μέσα στις βάρκες. Τα κλειδιά συγκεντρώνουν πολλές αναμνήσεις που υπάρχουν μέσα μας στην καθημερινότητά μας.

Επίσης εκφράζουν την ασφάλεια του να κρατάς κάτι μέσα ή επιπλέον μας παρέχουν νέες δυνατότητες. Είναι ένα μέσo που εμπεριέχει τα αληθινά μας συναισθήματα. Ταυτόχρονα με το σχήμα τους συμβολίζουν το ανθρώπινο σώμα.

Ε.Ζ. Το νήμα – σε κόκκινο ή μαύρο χρώμα – είναι ένα βασικό συστατικό της δουλειάς σας με το οποίο υφαίνετε ιστούς ανάμεσα σε ανθρώπους και αντικείμενα. Γιατί κόκκινο ή μαύρο και τι σημαίνει για εσάς η διαδικασία, η πράξη της ύφανσης;

C.S. Χρησιμοποιώ το κόκκινο γιατί είναι το χρώμα του αίματος. Ακόμη αναπαριστά την αόρατη γραμμή που βρίσκεται μέσα σε ένα σκοινί. Βρίσκεται στο εσωτερικό του, δεν μπορείς να το δεις αλλά στην πραγματικότητα είναι αυτή που συγκρατεί και συνδέει τα πάντα. Το κυρίαρχο νόημα του κόκκινου νήματος είναι να κρατήσει ενωμένες τις ανθρώπινες σχέσεις.

Το μαύρο νήμα είναι σαν τον νυχτερινό ουρανό ή σαν το σύμπαν. Σου δίνει

την αίσθηση της απεραντοσύνης. Καθώς το υφαίνω γίνεται όλο και πιο δύσκολο να το δω ενώ ταυτόχρονα μπορώ να δω πέρα από αυτό. Η αλήθεια υπάρχει πίσω από αυτή τη συσσώρευση του μαύρου νήματος.

Ε.Ζ. Μόλις επιστρέψατε από τη Μπιενάλε Βενετίας. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από όσα μέχρι τώρα έχετε δει;

C.S. Δυστυχώς δεν είχα τη δυνατότητα να δω τα άλλα περίπτερα ακόμη. Η Μπιενάλε της Βενετίας είναι μία διεθνής έκθεση αλλά επειδή η κάθε χώρα εκθέτει σε διαφορετικό και ξεχωριστό περίπτερο ένιωσα πως το να αντιπροσωπεύω την Ιαπωνία είναι κάτι δυνατό και με αυτή την έννοια κάτι ιδιαίτερα προσωπικό επίσης. Χαίρομαι με το αποτέλεσμα και πολλοί άνθρωποι με συνεχάρησαν.

Ε.Ζ. Γεννηθήκατε στην Ιαπωνία. Ζείτε και εργάζεστε στο Βερολίνο από το 1996. Πόσο εύκολη ή απαραίτητη ήταν η μετάβαση αυτή για μία νέα καλλιτέχνη;

C.S. Όταν ζούσα στην Ιαπωνία ποτέ δε σκεφτόμουν την εθνικότητά μου αλλά όταν μετακόμισα στη Γερμανία και άρχισα να συναντώ ανθρώπους από όλο τον κόσμο τότε ήταν που άρχισα να αντιλαμβάνομαι και το δικό μου πολιτισμικό υπόβαθρο. Για να χρησιμοποιήσω μία μεταφορά, όταν βάλεις αλάτι σε ένα ποτήρι και ύστερα προσθέσεις νερό και το αφήσεις για λίγες ημέρες τότε το νερό εξατμίζεται και το αλάτι παραμένει. Μετά από αρκετό καιρό το αλάτι γίνεται κρύσταλλος. Έτσι όσο ζούσα στην Ιαπωνία ένιωθα σαν να ήμουν μέσα στο νερό με το αλάτι και όταν μετακόμισα στη Γερμανία όλα έγιναν καθαρά σαν κρύσταλλο. Από τότε έχω σταδιακά γίνει δυνατότερη ως καλλιτέχνης και με μία σαφή άποψη.

Με αυτή την έννοια, ήταν απαραίτητο αλλά όχι εύκολο.

Ε.Ζ. Συζητάμε για φιλοσοφίες της Ανατολής και της Δύσης… πώς αντιλαμβάνεστε τις διαφορές τους; Με ποιους τρόπους θεωρείτε πως η ανατολική προσέγγιση της πραγματικότητας σας έχει καθορίσει ως καλλιτέχνη;

C.S. Στην Ασία, η ιδέα της μετενσάρκωσης είναι πολύ ισχυρή και πολλοί άνθρωποι με ρωτούν σχετικά με αυτό, για το αν με κάποιο τρόπο συνδέεται με το έργο μου. Δε νιώθω κάτι ιδιαίτερο γιατί αυτή η πραγματικότητα είναι ήδη μέσα μου και την έχω κληρονομήσει δίχως να το αντιληφθώ.

Ε.Ζ. Αυτή την περιόδο της ζωής σας νιώθετε…

C.S. Το να λάβω μέρος στο ιαπωνικό περίπτερο στην Μπιενάλε Βενετίας ήταν ανέκαθεν ένα από τα όνειρά μου. Τώρα αυτό το όνειρο έχει γίνει πραγματικότητα. Νιώθω πως μπορώ να επιταχύνω και να κάνω βήματα πέρα από αυτό το σημείο, προς τα εμπρός, γιατί τώρα έχω δημιουργήσει μία ισχυρή βάση.

Chiharu Shiota, The Key in the Hand,

http://2015.veneziabiennale-japanpavilion.jp/en/

Arts and the City / Ex_pose:

http://www.artsandthecity.gr/article/Ex_Pose:-Sunenteuxi-me-tin-Chiharu-Shiota-gia-tin-egkatastasi-The-Key-in-the-Hand/19145/