Ex_pose: Ο Kendell Geers, Interview
Ο διεθνούς φήμης καλλιτέχνης Kendell Geers βρέθηκε πρόσφατα στην πόλη μας και μίλησε για το έργο του στα πλαίσια της συμμετοχής του στο Φεστιβάλ Αθηνών 2013. Το ομολογουμένως φτωχό όσον αφορά στα εικαστικά δρώμενα φεστιβάλ έχει να παρουσιάσει τέσσερις ενδιαφέρουσες εικαστικές δράσεις μία εκ των οποίων και η έκθεση “Heart of Darkness” με δύο έργα από τη συλλογή Δασκαλόπουλου, συνεχίζοντας τη συνεργασία του φεστιβάλ και του ΝΕΟΝ.
Ο ΝΕΟΝ είναι ο Πολιτιστικός και Αναπτυξιακός Οργανισμός κοινής ωφέλειας του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ένα φιλόδοξο project με στόχο να φέρει τη σύγχρονη τέχνη κοντά στον πολίτη μέσω μιας σειράς εκθέσεων, εκδηλώσεων και δράσεων. Το άξιο λόγου στην περίπτωση του ΝΕΟΝ είναι ότι στρερείται από πρόθεση το μουσειοκεντρικό/κτιριοκεντρικό χαρακτήρα ανάλογων δραστηριοτήτων σχετικών με τη σύγχρονη τέχνη, προκειμένου να συμβάλει στην ευρύτερη προσπάθεια αποκατάστασης και ανάδειξης της πόλης μας, της καθημερινής διαβίωσης αλλά και της σχέσης του πολίτη με αυτή.
Η έκθεση “Heart of Darkness”, την επιμέλεια της οποίας έχει ο ιστορικός τέχνης Δημήτρης Παλαιοκρασσάς, φιλοξενείται στο γνωστό, βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 70’, εγκαταλειμμένο και επιβαρυμένο σύμπλεγμα κτιρίων της Πειραιώς 260, στο κτίριο Α, χώρος που κάποτε φιλοξενούσε τα γραφεία της διοίκησης του εργοστασίου επίπλων Τσαούσογλου. Τα δύο έργα που συνυπάρχουν στο χώρο αυτό αναπτύσσουν μια σχέση που εξελίσσεται από απλά αντιπαραθετική σε σχέση διαλεκτική και εν τέλει συνθετική. Πρόκειται, όπως έχει αναφερθεί, για το έργο του Kendell Geers “Akropolis Now” (2004) και το έργο “Red Carpet” (2011) της Μάρως Μιχαλακάκου.
O Kendell Geers συνάντησε το κοινό στις 19 Ιουνίου στο χώρο της έκθεσης, μίλησε για το “Akropolis Now”, για τη ζωή και τη δουλειά του αλλά και για την τέχνη γενικότερα.
Ο Geers ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας: “Το ταξίδι μου ως καλλιτέχνης είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με ταξίδι μου σαν άτομο ακριβώς γιατί μέσω της τέχνης κατάφερα να προσδιορίσω τον εαυτό μου, μέσω της τέχνης κατάφερα να απελευθερωθώ…”
Ο λευκός Νοτιοαφρικανός Geers γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Γιοχάνεσμπουργκ την περίοδο του Απαρτχάιντ και όταν κάποια στιγμή στη ζωή του συνειδητοποίησε τι σήμαινε κάτι τέτοιο στις πραγματικές του διαστάσεις, αποφάσισε να διαγράψει το παρελθόν του και να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του. Η τέχνη όπως χαρακτηριστικά ανέφερε του έδωσε τη δυνατότητα να το πετύχει.
Tο “Akropolis Νow” είναι ένα έργο-εγκατάσταση που αποτελείται από δύο σειρές 18 ρολών αγκαθωτού συρμάτινου πλέγματος περίφραξης τοποθετημένων σε δύο επίπεδα. Το πλέγμα αυτό-παγκόσμια πατέντα- φτιάχτηκε και χρησιμοποιείται ανάμεσα σε άλλα και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης σε όλο τον κόσμο. Ανατρέχοντας στην ιστορία της χώρας του ο Geers ανέφερε πως εκεί ήταν που το συρμάτινο πλέγμα περίφραξης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το συγκεκριμένο αγκαθωτό πλέγμα του “Akropolis Now” είναι αμερικάνικο προιόν και όπως μας αναφέρει χαρακτηριστικά ο Geers πληροφορήθηκε από τους υπεύθυνους της εταιρείας κατά τη διαδικασία παραγγελίας του πως το ίδιο πλέγμα χρησιμοποιήθηκε στο Guantanamo bay και στο Ιράκ… Το έργο κάνει άμεση αναφορά στην ταινία “Apocalypse Now” του Francis Ford Coppola καθώς και στο βιβλίο “Heart of Darkness” του Joseph Conrad από το οποίο είναι εμπνευσμένη. Ο τίτλος παραπέμπει και είναι πράγματι εμπνευσμένος από την Αθηναϊκή Ακρόπολη. Οι κίονες του αγκαθωτού σύρματος φέρνουν στο νου τους κίονες του Παρθενώνα και έρχονται σε αντιδιαστολή- σύμφωνα πάντα με τον Geers- με την ευφυή μορφή/εκδοχή του πολέμου που προσωποποιούσε η προστάτιδα θεά του, η Αθηνά, στην οποία ο ναός είναι αφιερωμένος.
Η επιλογή του Kendell Geers να εγκαινιάσει με την ομιλία του τον κύκλο ΝΕΟΝ αφηγήσεις ήταν ιδανική καθώς είναι ένας καλλιτέχνης που μπορεί να μιλάει για το έργο του και για τη σύγχρονη τέχνη γενικότερα με τρόπο σαφή και κατανοητό μαγνητίζοντας το κοινό του.
O Κendell Geers μίλησε στην Ελένη Ζυμαράκη και το Εx_pose και μοιράστηκε μαζί μας αποσπάσματα της προσωπικής αλλά και καλλιτεχνικής του πορείας.
Ε.Ζ. Βρέθηκες πρόσφατα στην Τουρκία, ήσουν εκεί όταν ξέσπασαν οι ταραχές; Ποια είναι η εμπειρία σου από την όλη κατάσταση;
K.G. Έφτασα στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη μέρα των ταραχών. Στην πραγματικότητα δε μου αρέσει αυτή η λέξη γιατί είναι πολύ υποκειμενική και υπονοεί κάτι αρνητικό. Αυτό που συμβαίνει στην Κωνσταντινούπολη δεν είναι ταραχές αλλά εκατομμύρια άνθρωποι που είναι αγανακτισμένοι και που τώρα προσπαθούν να βρουν τρόπους να εκφραστούν. Κάποιοι κάνουν γιόγκα στο πάρκο, άλλοι παίζουν πιάνο και κάποιοι ρίχνουν τούβλα σε θωρακισμένα οχήματα ως μία συμβολική πράξη·
Αλλά φυσικά τα τούβλα δεν κατορθώνουν να κάνουν το παραμικρό.
Ε.Ζ. Τα γεγονότα στην Τουρκία συνέπεσαν με το άνοιγμα τόσο της Μπιενάλε της Βενετίας όσο και με του Φεστιβάλ Αθηνών2013 · αν το σκεφτείς, ήσουν στην Τουρκία, είσαι κατά μία έννοια στην Αθήνα μέσω του “Acropolis Now” και ήταν στη Βενετία όπου για πρώτη φορά κέρδισες παγκόσμια αναγνώριση – αναφέρομαι στη Μπιενάλε Βενετίας του 1993. Πώς μπορείς ταυτόχρονα να κινείσαι και να ισορροπείς ως καλλιτέχνης σε τόσο διαφορετικά πλαίσια; νιώθεις την ανάγκη είτε να απευθυνθείς σε κάθε διαφορετικό κοινό/πλαίσιο χρησιμοιώντας διαφορετική “γλώσσα” είτε το να κάνεις έργα που έχουν συγκεκριμένες κάθε φορά αναφορές ως ένα τρόπο να προσελκύσεις την προσοχή του κοινού και να επιτύχεις την ενσυναίσθησή του;
K.G. Πιστεύω στη μαγεία και συγκεκριμένα στη μαγική δύναμη της φαντασίας. Αν οι καλλιτέχνες καταφέρουν να συντονιστούν με το δημιουργικό και καταστροφικό χώρο της φαντασίας τους, δεν πρόκειται να περιοριστούν ούτε από το χρόνο ούτε από το χώρο. Είναι αυτό που ο Wiliam Blake αποκάλεσε “Second Sight” ή αυτό που ο Burroughs και ο Gysin αποκάλεσαν “Third Mind” – αυτό που συμβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα είναι μέρος της ανθρώπινης συνθήκης και των φυσικών κύκλων της κοινωνίας. Ενώ δεν έκανα τα έργα μου για αυτά ακριβώς τα γεγονότα, η δουλειά μου είναι ακριβώς για αυτά και για τις κινητήριες δυνάμεις που τα υποκινούν. Η γλώσσα είναι μια θεϊκή κατάρα που μας καθηλώνει σε αυτό που είναι ήδη γνωστό και δουλειά του καλλιτέχνη είναι να λύσει τα δεσμά της γλώσσας, να μας οδηγήσει στην ελευθερία, στην ελευθερία του να μη γνωρίζεις και να μην είσαι.
Ε.Ζ. Θα σταθώ λίγο ακόμη στη Μπιενάλε της Βενετίας του 1993. Είναι η πρώτη χρονιά κατά την οποία η μετά-απαρτχάιντ Νότια Αφρική συμμετέχει από το 1968, μια χρονιά που Νοτιοαφρικανοί καλλιτέχνες προσεκλήθησαν να εκθέσουν – ήσουν ανάμεσα σε αυτούς. Το συμβάν της ούρησης στην “Κρήνη” του Duchamp είναι περιβόητο και σε έκανε διάσημο· βλέποντάς το σήμερα, με την απόσταση που ο χρόνος και ο χώρος εξασφαλίζουν, μπορείς να εξηγήσεις αυτή την ενέργεια; Ήταν ένας τρόπος να αποτίσεις φόρο τιμής στο βέβηλο έργο του Duchamp “L.H.O.O.Q” και στις συνέπειές του στον κόσμο της τέχνης, δρώντας με ένα ανάλογο τρόπο, ή ήταν μια πράξη φορτισμένη με πρόθεσεις περιφρονήσης και να γελοιοποίησης;
K.G. Είμαι αλλεργικός στην παρωδία και τον κυνισμό στην τέχνη και γιαυτό ποτέ δε θα έκανα κάτι “με πρόθεση να περιφρονήσω και να γελοιοποιήσω” – η ενέργειά μου ήταν πολύ συμβολική γιατί δεν έγινε απολύτως καμία μόνιμη ζημιά και η πράξη μου ήταν στην ουσία μια πράξη σεβασμού παρά οτιδήποτε άλλο. Η ούρηση στην “Κρήνη” του Duchamp λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς συμβολικό τρόπο όπως και η ρίψη ενός τούβλου σε ένα θωρακισμένο όχημα.
Ε.Ζ. Ο Marcel Duchamp απελευθέρωσε τους καλλιτέχνες από την ανάγκη του να υπακούουν κανόνες, μανιφέστα, κινήματα κλπ και επίσης απελευθέρωσε το ίδιο το έργο τέχνης δίνοντάς του τη δυνατότητα να έχει οποιαδήποτε πιθανό – απεριόριστο στην πραγματικότητα – περιεχόμενο και μορφή· αλλά κράτησε το προνόμιο του να δημιουργείς τέχνη για τους καλλιτέχνες· του έχει ασκηθεί κριτική για αυτό, για το ότι δεν ολοκλήρωσε αυτό που άρχισε και αναφέρομαι στη δράση του Joseph Bueys με τίτλο “Duchamp’s silence was overrated” (η σιωπή του Duchamp υπήρξε υπερεκτιμημένη) και στην άποψή του ότι κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης.
Ποιος είναι κατάλληλος να αποκαλείται καλλιτέχνης, ποια χαρακτηριστικά ένα έργο πρέπει να έχει ώστε να αποκαλείται τέχνη και κάτω από ποιες συνθήκες θα πρέπει το κοινό να έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με αυτό;
K.G. Πιστεύω πως ο Marcel Duchamp είναι παρεξηγημένος σε πολύ μεγάλο βαθμό και η συνεισφορά του στην ιστορία της τέχνης ακόμη περισσότερο. Καθένας θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός και να μην πιστεύει οτιδήποτε διαβάζει. Ναι, το ότι η σιωπή του Duchamp είναι υπερεκτιμημένη μπορεί κάλλιστα να είναι η άποψη του Beuys αλλά όταν κοιτάζεις πίσω στην ιστορία η συνεισφορά του Duchamp είναι μεγαλύτερη από οποιουδήποτε άλλου καλλιτέχνη συνολικά. Ο Beuys μπορεί να είπε ότι καθένας είναι καλλιτέχνης αλλά οι γλώσσες και οι κώδικες που μας άφησε ήταν βυθισμένες στο ρομαντισμό, στη νοσταλγία και στη μυθολογία. Οι μέθοδοί του απέκλεισαν πολλούς, συμπεριλαμβανομένου και εμού, λόγω της ασάφειάς τους. O Duchamp από την άλλη πλευρά άνοιξε διάπλατα τις πόρτες της δημιουργίας, όπου καθένας μπορεί να είναι καλλιτέχνης. Η κατάρα που άφησε ο Duchamp από εκείνη τη στιγμή για όλα τα έργα τέχνης είναι ότι τώρα είναι πολύ εύκολο για τον οποιοδήποτε να κάνει τέχνη, να επιλέξει ένα αντικείμενο, να γράψει μια λέξη στον τοίχο ή να κρυφτεί πίσω από θολά και νεφελώδη σχόλια. Η συζήτηση για το τι είναι ή τι θα μπορούσε να είναι τέχνη και η συζήτηση σχετικά με το ποιος είναι καλλιτέχνης δεν είναι στην πραγματικότητα ενδιαφέρουσα γιατί όλα τελικά ξεπλένονται από την ιστορία έτσι κι αλλιώς. Εκείνο που είναι το πιο πιεστικό και σημαντικό ερώτημα είναι ποια τέχνη θα επιβιώσει και ποιοι καλλιτέχνες θα δε θα ξεχαστούν γιατί έκαναν τη διαφορά.
Ε.Ζ. Το έργο σου πραγματεύεται ζητήματα εξουσίας σε δίαφορες μορφές της: κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική, οικονομική, πολιτιστική, ιδεολογική, φυλετική…τι θα έλεγες όμως για την εξουσία που οι καλλιτέχνες κατέχουν σήμερα και η οποία πηγάζει από την απεριόριστη ελευθερία στην επιλογή των μέσων, του περιεχομένου και του πλαισίου της δουλειάς τους αλλά και του κοινού τους: πόσο κοντά βρίσκεται αυτή η ελευθερία στην αυθαιρεσία και στη χειραγώγηση;
K.G. Πράγματι οι καλλιτέχνες σήμερα έχουν την ελευθερία να μιλήσουν και να εκφραστούν δίχως κανένα συμβιβασμό, δίχως το φόβο επικρίσεων. Οι καλλιτέχνες είναι τα κοινωνικο-πολιτικά παιδιά ή φαρσέρ που μπορούν ανοιχτά να αναγγείλλουν ότι ο αυτοκράτορας είναι γυμνός. Η αληθινή τραγωδία είναι ότι τόσο πολλοί καλλιτέχνες έχουν προδώσει τον εαυτό τους και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι τα χρήματα που μπορούν να κερδίσουν από την τέχνη τους. Νομίζω πως είναι σημαντικό να μην γενικεύουμε αλλά αντίθετα να μιλάμε για συγκεκριμένες περιπτώσεις. Δεν μπορείς να κρίνεις όλους τους καλλιτέχνες με τα ίδια ξεπουλημένα κριτήρια εκείνων που χάθηκαν και πνίγηκαν στη δεξαμενή με τα χρήματα.
Ε.Ζ. Το έργο σου είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένο. Έρχεσαι από τη Νότιο Αφρική· ζεις στις Βρυξέλλες αλλά ταξιδεύεις σε όλο τον κόσμο. Πού νιώθεις ότι ανήκεις;
K.G. Ως λευκός Αφρικανός δεν ανήκω πουθενά. Αυτή είναι η κατάρα αλλά και η ελευθερία μου.
Ε.Ζ. Σε αυτή την περίοδο της ζωής σου νιώθεις…
K.G. Ζωντανός!