Ex_pose: LOUIS BENECH – Δίνοντας πνοή στο τοπίο
Είναι ένας ταξιδευτής του κόσμου που (ξανα)δίνει πνοή στο φυσικό τοπίο. Έχει πάνω από 300 projects κήπων και πάρκων στο ενεργητικό του, τόσο ιδιωτικών όσο και δημόσιων, σε όλο τον κόσμο, από την Κορέα μέχρι τον Παναμά, το Περού, τον Καναδά τις Η.Π.Α., την Πορτογαλία, την Ελλάδα και το Μαρόκο. Ο διεθνούς φήμης αρχιτέκτονας τοπίου Louis Benech έχει υλοποιήσει σε συνεργασία με το ελληνικό αρχιτεκτονικό γραφείο Doxiadis+ τη μελέτη της κηποτεχνικής διαμόρφωσης οκτώ σημείων του Εθνικού Κήπου – ένα από τα δύο σκέλη του προγράμματος «Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο», της πρότασης του οργανισμού κοινής ωφέλειας NEON για την ανάπλαση του Κήπου και την αξιοποίησή του ως χώρου παρουσίασης έργων σύγχρονης τέχνης.
Ο Louis Benech μίλησε στην Ελένη Ζυμαράκη Τζώρτζη για τη δουλειά του, τις αρχές και τους άξονες στους οποίους αυτή στηρίζεται καθώς και για τη μελέτη που υλοποίησε για τον Εθνικό Κήπο.
Ε.Ζ. Κύριε Benech θα μπορούσατε να μας πείτε κάποια εισαγωγικά πράγματα για την δουλειά σας, την αρχιτεκτονική τοπίου, για τις πτυχές και τη σπουδαιότητα αυτής;
L.B. Νιώθω σαν χαμαιλέοντας επειδή δεν αισθάνομαι ότι έχω «ένα» στυλ. Προσπαθώ να κάνω πράγματα με στυλ, αλλά όχι ένα συγκεκριμένο στυλ. Προσπαθώ, πιο πολύ από όλα, να καταλάβω τι αναζητά κάποιος και τι θα ταιριάζει σε έναν χώρο. Πιστεύω ότι προσπαθώ να φτιάξω κάτι που να μοιάζει ότι αυτό ήταν πάντα εκεί, να συνδέσω την τοποθεσία, τον τύπο της κατοικίας, την χρονολογική περίοδο της κατοικίας και φυσικά την γεωγραφική του θέση. Αυτά τα πράγματα κατευθύνουν την δουλειά μου και το συγκεκριμένο της ύφος, στυλ, από το ξεκίνημά της.
Ε.Ζ. Ποιες είναι οι αξίες και οι αρχές που στηρίζουν την δουλειά σας;
L.B. Σεβασμός, γνώση, αναστρεψιμότητα (σε ιστορικό πλαίσιο) και εκσυγχρονισμός που οφείλεται στην εξέλιξη της χρήσης και στον τρόπο της συντήρησης. Προσπαθώ να έχω τα καλύτερα αποτελέσματα για την χαμηλότερη δυνατή συντήρηση συνδυαζόμενο με αυτό που είναι δυνατόν στο παρόν και στο μέλλον. Ένας κήπος χρειάζεται δουλειά για να τον συντηρείς και το γεγονός ότι έχει κανείς χρήματα την εποχή που τον φτιάχνει, δεν σημαίνει ότι θα έχει πάντα τα χρήματα να έχει τρεις κηπουρούς ετησίως για να τον συντηρεί. Πρέπει, πριν ξεκινήσεις, να υπολογίσεις τη δυνατότητα φύτευσης του χώρου για έναν κήπο. Αυτό που δεν θέλω είναι να κάνω τους ανθρώπους σκλάβους του κήπου τους. Αλλιώς, οι άνθρωποι απογοητεύονται ή χάνονται προσπαθώντας να τον συντηρήσουν, να τον φροντίσουν και ο κήπος μπορεί να καταλήξει σε ερείπιο.
Ε.Ζ. Έχετε ασχοληθεί με διάφορα projects παγκοσμίως. Πώς προσεγγίζετε τα διάφορετικά ιστορικά, περιβαλλοντικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία κάθε φορά;
L.B. Όπως ανέφερα και νωρίτερα, αισθάνομαι σα χαμαιλέοντας και κάθε δουλειά μου είναι διαφορετική με την ελπίδα εκπλήρωσης ενός σκοπού: να δημιουργήσω ήρεμα μέρη που δίνουν ευτυχία στους ανθρώπους που ζουν εκεί, σε αρμονία με την φύση, την ιστορία ή την αρχιτεκτονική. Όπως κάνουν οι περισσότεροι αρχιτέκτονες κήπων, έτσι κι εγώ προσπαθώ να προσεγγίσω την κουλτούρα του τόπου όπου εργάζομαι. Αυτό είναι όλη η χαρά.
Ε.Ζ. Ο οργανισμός ΝΕΟΝ ανέθεσε σε εσάς και στο αρχιτεκτονικό γραφείο Doxiadis+ τη μελέτη για την ανάπλαση-ανασυγκρότηση οκτώ συγκεκριμένων σημείων του Εθνικού Κήπου των Αθηνών. Μπορείτε να μας μιλήσετε για αυτή την μελέτη και την τελική σας πρόταση για αυτόν τον ιστορικό χώρο των Αθηνών; Ποιες ήταν οι ιδιαιτερότητες αυτής της μελέτης και οι στόχοι σας για το τελικό αποτέλεσμα;
L.B. Κατ’ αρχάς, πολύ πιθανόν η εξέλιξη αυτού του κήπου σήμερα να απέχει πολύ από τις αρχικές επιθυμίες του δημιουργού του. Σήμερα είναι πιο παχύς και πυκνός από ό,τι το σκέφτηκε. Χρειάζεται να αναπνεύσει λίγο περισσότερο σε ορισμένα σημεία και να συνδεθεί περισσότερο με τους «στόχους» για τους οποίους δημιουργήθηκε. Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο αναζωογονήθηκε μόνος του, με καινούρια γενιά αυτοφυών δέντρων, έχει προσφέρει στον κήπο ένα απίστευτο δώρο: είναι σκιερός και απόλυτα προστατευμένος από την απίστευτη κυκλοφορία των αυτοκινήτων! Αυτά τα θετικά στοιχεία, δεν θα πρέπει να μας αφήσουν να ξεχάσουμε τη φροντίδα του εξαιρετικού υδρευτικό συστήματος που λειτουργεί με τη χρήση της βαρύτητας, ούτε τα ιστορικά δομικά στοιχεία (λιθόκτιστα). Με μερικές υποδείξεις στο πώς να ελεγχθεί η ανάπτυξη της βλάστησης σε ορισμένες ιδιαίτερες περιοχές, οι Αθηναίοι θα απολαμβάνουν τον κήπο τους για μια «αιωνιότητα» .
Ε.Ζ. Πόσο σημαντική για την δουλειά σας είναι η επικοινωνία σας με τους κατοίκους του τόπου στον οποίο κάθε φορά εργάζεστε;
L.B. Είναι απαραίτητη και ιδιαίτερα βασική. Δημιουργώ κήπους για τους ανθρώπους έτσι που να μπορούν να αισθάνονται σαν να τους ανήκουν. Ο κήπος αντανακλάει την προσωπικότητά τους. Ο κήπος είναι ένας χώρος απόλαυσης, όπου οι άνθρωποι μπορούν να αναπνέουν… και για αυτό είναι πραγματικά σημαντικό για μένα να καταλάβω πως θα αισθανθούν καλύτερα και τι τους αρέσει. Πριν από χρόνια, είχα φτιάξει έναν κήπο για μια τυφλή γυναίκα: δούλεψα σκληρά για να δημιουργήσω έναν κήπο που να μοσχομυρίζει, για να της προσφέρω έναν περίπατο μέσω των αισθήσεων.
Τη σχέση με τους ανθρώπους μπορεί να επηρεάσουν μικρές λεπτομέρειες: η επιλογή ορισμένων ιδιαίτερων χρωμάτων, η ανάγκη να αφήνεται χώρος για τα παιχνίδια των παιδιών, η δημιουργία ενός κήπου με τριαντάφυλλα …
Ε.Ζ. Ποιες περιοχές βρίσκετε πιο ενδιαφέρουσες, πιο ζωντανές;
L.B. Εξαρτάται. Μπορεί να είναι από το Bagh-e Fin στο Ιράν, μέχρι το Glenveagh National Park στην Βόρεια Ιρλανδία ή ο κήπος στο κάστρο Sissinghurst στην Μεγάλη Βρετανία… Οι κήποι που προτιμώ είναι μάλλον η αντανάκλαση μιας κοινωνίας, μιας κουλτούρας. Είμαι πολύ μακριά από τον «διεθνή» και «παγκόσμιο» τρόπο σκέψης του να δημιουργήσω έναν κήπο στη Σαγκάη όμοιο με έναν στο Κέϊπ Τάουν ή στο Σάο Πάολο.
Ε.Ζ. Η πρόταση του οργανισμού ΝΕΟΝ για τον Εθνικό Κήπο αποτελείται από δύο κυρίως παραμέτρους: παράλληλα με την μελέτη για τον σχεδιασμό του τοπίου και την ανανέωση του Κήπου, περιλαμβάνει και μια πρόταση για την επιμέλεια ενός προγράμματος εκθέσεων σύγχρονης τέχνης με έδρα τον Εθνικό Κήπο. Αυτό το project του ΝΕΟΝ για τη χρησιμοποίηση του Εθνικού Κήπου ως χώρος παρουσίασης δημόσιας σύγχρονης τέχνης σας επηρέασε στην δουλειά σας καθώς και στην τελική πρότασή σας για τον Εθνικό Κήπο; Αν ναι, με ποιο τρόπο;
L.B. Πολύ καλή ερώτηση. Πρόσφατα ήρθα σε αντιπαράθεση για αυτό το θέμα σε ένα πάρκο του 19ου αιώνα στη Γαλλία. Ιστορικά τα έργα τέχνης σε έναν κήπο περιορίστηκαν σε αγάλματα και στις περισσότερες (ή μάλλον σε όλες) τις περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν ως στοιχεία του κήπου ή της διακόσμησης ανάλογα με την περίπτωση: είτε για να οριοθετήσουν ένα κομβικό σημείο είτε για να ενισχύσουν τη συμμετρία μιας δενδροστοιχίας ή σε ένα δρομάκι – σε κήπους αυστηρά σχηματοποιημένους. Παρομοίως, σε κήπους μη αυστηρά σχηματοποιημένους τα έργα τέχνης με την ίδια λογική χρησιμοποιήθηκαν για να δώσουν έμφαση σε ένα σημείο ή για να οδηγήσουν στην ανακάλυψη κάποιου σημείου, να δημιουργήσουν μία έκπληξη.
Η πρόσφατη αντιπαράθεσή μου ήταν όταν ανακάλυψα ότι στο ανανεωμένο πάρκο, εκτός από τα αγάλματα, προσθέτανε και δέντρα. Μετά τον διαγωνισμό, τους επεσήμανα ότι τα έργα τέχνης (και ακόμη περισσότερο όταν είναι εφήμερα) έχουν τη δυνατότητα να τοποθετηθούν παντού και οπουδήποτε στο πάρκο, αλλά ότι τα κενά σημεία του κήπου πρέπει οπωσδήποτε να παραμείνουν κενά δίχως την προσθήκη δέντρων.
Για ένα ‘αντικείμενο’ που είναι, όπως εγώ το αποκαλώ, μία ‘νέα έκφραση’, η ελευθερία είναι μία αναγκαιότητα. Η αναφύτευση ωστόσο είναι πραγματική ευθύνη σε σχέση με το όραμα και την αντίληψη του αρχικού σχεδιασμού. Εννοώ ότι ένα άγαλμα ‘βρίσκει’ το δικό του σωστό μέρος σε έναν χώρο. Ενώ η αναφύτευση σε έναν άδειο χώρο, η δημιουργία, το μεγάλωμα ενός θάμνου ή δέντρου θα έχει σαν αποτέλεσμα αργά ή γρήγορα την αλλαγή της αντίληψης ‘Του’ χώρου, αν γίνει χωρίς να καταλάβει κανείς πώς και γιατί δημιουργήθηκε ο κήπος (παράδειγμα η αναφύτευση δέντρων μποστά από τη θέση του Καθίσματος της Αμαλίας είναι κάτι που θεωρώ ως έλλειψη σεβασμού).