Μαρία Γιαννακάκη, Mare Mostrum, Συνέντευξη
Από τις 9 Μαρτίου έως και τις 4 Απριλίου 2016 η Μαρία Γιαννακάκη παρουσιάζει στην γκαλερί Σκουφά της Αθήνας 19 νέα έργα που δημιούργησε από τις αρχές του περασμένου καλοκαιριού μέχρι τις παραμονές της έκθεσης, με θέμα την απόγνωση των ανθρώπων που βρίσκονται στο έλεος της θάλασσας.
Με αφετηρία δύο μνημειακές συνθέσεις του Ζερικώ και του Ντελακρουά που πραγματεύτηκαν το θέμα αυτό τον 19ο αιώνα, η Γιαννακάκη αποτυπώνει σήμερα, μέσα από το προσωπικό ζωγραφικό της ιδίωμα, την εικόνα των προσφύγων στις λέμβους. Υπό το λογοπαίγνιο του τίτλου της έκθεσης, mare nοstrum–mare monstrum, τα έργα της αφορούν την οδυνηρή πραγματικότητα μιας θάλασσας που έχει πάψει να αποτελεί πια την κοινή αγκαλιά της Μεσογείου.
Η έκθεση την οποία επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης Ελισάβετ Πλέσσα τελεί υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Η Μαρία Γιαννακάκη μας μίλησε τόσο για τη δουλειά που παρουσιάζει στη συγκεκριμένη έκθεση αλλά και για σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης τέχνης.
Ποια ανάγκη ή ποια πρόθεση σας οδήγησε στη δημιουργία αυτής της ενότητας των 19 έργων που φέρει τον τίτλο Mare Mostrum;
Από τις αρχές καλοκαιριού, η καθημερινή τραγική εικόνα των πνιγμένων παιδιών, των στοιβαγμένων ανθρώπων στις λαστιχένιες βάρκες έρμαιο του νερού, η απόγνωση αυτών των ψυχών με οδηγό “ή θα ζήσω ή θα πεθάνω” μου έσφιγγε το στομάχι κάθε μέρα. Ήθελα με κάποιο τρόπο να τα ζωγραφίσω αυτά που ένοιωσα παρόλο που η απόπειρα ενός καλλιτέχνη να εκφραστεί μέσα από τέτοιες καταστάσεις θέλει προσοχή ώστε το αποτέλεσμα να είναι ενα καλλιτεχνικό έργο και όχι μεταφορά του γεγονότος.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τις δύο μνημειακές συνθέσεις του Ζερικώ και του Ντελακρουά καθώς και για το πώς αυτές αποτέλεσαν αφετηρία της δουλειάς που πρόκειτε να εκτεθεί;
Μου “συμπαραστάθηκαν” ζωγραφικά τα δυο μνημειακά έργα του Ζερικώ και Ντελακρουά, έργα του 19ου αιώνα. Στο έργο του Ζερικώ απεικονιζεται μια σχεδία με τους ναυαγούς της φρεγάτας “Μέδουσα” που βυθίστηκε στην Σενεγάλη το 1816. Στο έργο οι διαγώνιοι που σχηματίζονται, η ένταση των κορμιών και η αγωνία για την επιβίωση των ναυαγών μου έδειξαν ότι αυτή η εικόνα θα μπορούσε να ειναι και σημερινή. Έτσι φτιάχτηκε ένα έργο αφιέρωμα στον Ζερικώ αλλα με την δική μου οπτική και ακόμα στην πορεία αυτής της ενότητας κάποιες από τις φιγούρες της Μέδουδας μπλέχτηκαν στις συνθέσεις άλλων έργων μου θέλοντας να δείξω ότι μέσα στον χρόνο η επιβίωση και ο αγώνας για την ζωή και η πάλη με την θάλασσα-τέρας είναι ίδια.
Στο έργο του Ντελακρουά με ενδιέφερε πολύ η παλέτα των χρωμάτων της θάλασσάς του. Αυτό το πράσινο μπλε για μένα δείχνει την απειλή, δείχνει την εγκατάλειψη των ανθρώπων στο άγνωστο. Η θάλασσα “τέρας” που καταπίνει τα μικρά παιδιά.
Τι θεωρείτε πως έχει αλλάξει στη Θάλασσά μας τα τελευταία χρόνια; πρόκειται για μία μόνιμη ή παροδική αλλαγή;
Για μας η θάλασσά μας, το Αιγαίο, σημαίνει καλοκαίρια με δαντελωτές παραλίες, βαθειά καταγάλανα νερά, ξέγνοιαστες διακοπές. Τώρα πώς θα κολυμπάμε αμέριμνοι στα νερά όταν ξέρουμε πια οτι έχει γίνει και συνεχίζει να είναι ένας υγρός τάφος η θάλασσά μας?
Είναι μια μεγάλη αλλαγή πια.
Με ποιο τρόπο πιστεύετε επιδρούν αλλά και διαμορφώνουν οι σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες την τέχνη που παράγεται σήμερα;
Οι σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες έχουν διαλύσει τα πάντα .
Βλέπω μια τάση να πάνε να γίνουν όλα ένας “πολτός” χωρίς γεύση, χωρίς χρώματα και κυρίως χωρίς μνήμη. Ο αγώνας και το καθημερινό άγχος της επιβίωσης είναι κακός σύμμαχος της μνήμης. Οι νέοι π.χ. θα ξέρουν σε λίγα χρονια ποιος ήταν ο Χατζηδακης, ο Παπαλουκάς, ο Κόντογλου, ποια ήταν τα ιστορικά καφενεία και κτήρια της Αθήνας και γιατί χρειάζεται να θυμηθούμε, να αγαπήσουμε και να φροντίσουμε ξανά να φτιαχτούν αυτά που απέμειναν;
Τώρα επίσης με την κρίση, οι περισσότεροι ζωγράφοι π.χ. δεν πουλάνε και πολλοί δεν εκθέτουν κιόλας, γιατί δεν ρισκάρουν σε κάτι που δεν θα πουληθεί. Συγχρόνως οι συλλέκτες δεν αγοράζουν πια, άλλοι χάθηκαν και η μεσαία τάξη που μπορούσε να εκτιμήσει και με στερήσεις πολλές φορές αγόραζε τώρα αδυνατεί πια.
Επίσης έχει αναπτυχθεί ένα παρεμπόριο. Κάποιοι πρώην συλλέκτες αλλά και άνθρωποι που είχαν αγοράσει έργα γνωστών ζωγράφων και σε υψηλές τιμές, τώρα λόγω κρίσης αλλάζουν χέρια σε εξευτελιστικές τιμές σε σχέση με την αρχική.
Πολλοί προσπαθούν να παρακάμψουν και τις γκαλερί, αγοράζοντας τα έργα από τους ίδιους τους ζωγράφους σε παρά πολύ χαμηλές τιμές. Εγκλωβισμός όλων μας. Θα μπορούσαν και οι ιδιοκτήτες των γκαλερί να βοηθήσουν. Όλοι έχουμε ευθύνες στο πώς διαμορφώθηκε αυτή η κατάσταση και φτάσαμε μέχρι εδώ.
Τι μπορεί να προσφέρει η σύγχρονη τέχνη στον άνθρωπο;
Μπορούμε να πούμε ότι η σύγχρονη τέχνη μας δίνει γρήγορη και άμεση καταγραφή πληροφοριών με περισσότερα μέσα, που σε κάποιες περιπτώσεις είναι ίσως και πιο οικεία π.χ. τα γκράφιτι. Όμως το πιο σημαντικό πιστεύω είναι να υπάρχει και να ορθώνεται λόγος και να υποστηρίζεται ο λόγος αυτός άμεσα από το έργο. Μπορεί π.χ. ένας ζωγράφος να χρησιμοποιεί κλασσικά μέσα αλλά η ματιά του και ο λόγος του να είναι σύγχρονος και αληθινός οπότε και το αποτέλεσμα είναι και το αντίστοιχο.
Η ιδιαίτερη τεχνική σας προδίδει ευαισθησία και προσδίδει λυρισμό στο θέμα που κάθε φορά πραγματεύεσθε. Μιλήστε μας για την αξία, τη σημασία που έχει για εσάς το δημιουργικό κομμάτι της δουλειάς σας αλλά και τα υλικά αυτού…
Η δουλειά μου παραμένει ανθρωποκεντρική και αναπτύσσω τις συνθέσεις μου έχοντας σαν βάση το σχέδιο, τμήματα φωτογραφίας, φαντασία και μνήμη.
Σχεδόν ποτέ δε χρησιμοποιώ προσχέδιο. Αρχίζω άλλοτε από το κέντρο και άλλοτε από το κάτω μέρος μέρος του πίνακα. Θέλω έτσι να “χτίσω” μια βάση και να προχωρήσω προς το κέντρο. Πολλές φορές έχω περίπου στο μυαλό μου την σύνθεση αλλά λίγες φορές “βγαίνει”. Συνήθως αναποδογύριζω το τελάρο και αυτό που έχει σχηματιστεί ας πούμε τυχαία το αναπτύσσω, οπότε προκύπτει κάτι καινούργιο σε σχέση με το αρχικό. “Φιλοδοξώ”να μάθω καλλύτερα να χειρίζομαι τα υλικά μου και την τεχνική μου, με λίγα λόγια να μάθω να ζωγραφίζω καλλύτερα.
Τα “εργαλεία” μου είναι τα ριζόχαρτα, η σινική μελάνη, οι ακουαρέλες, τα ξηρά παστέλ ,οι ξυλομπογιές, τα ακρυλικά, τα μεταξωτά υφάσματα.
Τι σημαίνει για εσάς η έκθεση των έργων στο κοινό;
Η έκθεση των έργων στο κοινό είναι μια είδους κριτική και αυτοκριτική του εαυτού μου. Είναι σαν λέω”είμαι εδώ, έχω να πω αυτά, σκέφτομαι αυτά” που τα υποστηρίζω φυσικά με την δουλειά μου. Αναπτύσσεται ένας διάλογος μεταξύ κοινού και καλλιτέχνη και έχει και ένα ενδιαφέρον γιατί ο καθένας προβάλλει στο έργο τις δικές του ανάγκες και έτσι παίρνει και μια άλλη διάσταση το έργο – πολλές φορές και διαφορετική από την αρχική.
Επίσης δίνεται η δυνατότητα να σε γνωρίσει το κοινό και κάθε φορά και καινούργιος κόσμος. Είναι και το βιοποριστικό θέμα σημαντικό αλλά δεν δείχνεις την δουλειά σου μόνο για να πουλήσεις.
Η ζωγραφική είναι ανάγκη, πολύ εσωτερική, προσωπική, σε απομονώνει αλλά στο τέλος έχεις ανάγκη να μοιραστείς αυτό που που έχεις φτιάξει.
Ποια είναι η γνώμη σας για τις πρόσφατες απόπειρες ακτιβιστικής τέχνης του κινέζου εικαστικού Ai Weiwei που επιχείρησαν να στρέψουν την προσοχή της κοινής γνώμης στην τραγωδία των προσφύγων στη θάλασσα;
Τον ακολουθώ και γνωρίζω την πορεία και της εικαστικής και της ακτιβιστικής του δράσης. Είναι ιδιαίτερος αν γνωρίζει κάποιος δε και την κινεζική κουλτούρα θα τον καταλάβει. Έχει κάνει ακτιβιστικές πράξεις π.χ. στην επαρχία Σιτσουάν όταν έγινε ένας τρομερός σεισμός και σκοτώθηκαν παιδάκια στο σχολείο, η κυβέρνηση αρνήθηκε να δώσει στοιχεία, πήγε εκεί με ομάδα και βρήκε όλα τα ονόματα των νεκρών παιδιών, τα ανάρτησε, του επιτέθηκαν, τον έστειλαν στο νοσοκομείο με αιμάτωμα στο κρανίο, φυλακή, κάνει τέτοιες πράξεις… Τώρα η κίνηση του να πάρει την στάση του μικρού Αιλάν στην Λέσβο, δε νομίζω ότι ήταν πετυχημένη, όμως πήγε στην Ειδομένη, ήταν εκεί. Και εκτός Ελλάδος κινητοποιεί κόσμο. Και η κίνηση να ντύσει με σωσίβια ένα κτίριο στο Βερολίνο μου άρεσε.
Μαρία Γιαννακάη, Mare Mostrum, Gallery Skoufa
http://www.skoufagallery.gr/gr/exhibitions/past/2016/60-ground-floor/601-9-03-4-04-2016-maria-giannakaki