Συνέντευξη με την Ειρήνη Βοκοτοπούλου

Τι είναι το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών; και τι σχέση έχει με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος; Γιατί έχουμε… θέμα κάθε μήνα στις παιδικές βιβλιοθήκες; Τι δουλειά έχουν σε αυτές το παιχνίδι, τα πειράματα, οι εξερευνήσεις, οι κατασκευές, τα εικαστικά, η αρχιτεκτονική, η μουσική…; και ποιος είναι ο λόγος που τα παιδιά θέλουν πια να βρίσκονται και να περνούν όλο και περισσότερο χρόνο στις βιβλιοθήκες;

Τις απαντήσεις σε αυτά και σε άλλα βιβλιοθηκο-σχετικά ερωτήματα μας δίνει η υπεύθυνη σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών της ΕΒΕ, Ειρήνη Βοκοτοπούλου[*].

 Είσαστε υπεύθυνη για τον σχεδιασμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών της Εθνικής Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Θα θέλατε αρχικά να μας πείτε πότε ξεκίνησαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα να υλοποιούνται στις βιβλιοθήκες-μέλη του Δικτύου και ποια είναι σήμερα η συμμετοχή και η ανταπόκριση αφενός των επαγγελματιών των βιβλιοθηκών αλλά και του κόσμου;

Η πρώτη απόπειρα συγκρότησης ενός δικτύου των ελληνικών βιβλιοθηκών έγινε το 2011 από τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Future Library. Από το καλοκαίρι του 2012 ως και το καλοκαίρι του 2014, με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, πραγματοποιήθηκαν οι τρεις πρώτες Καλοκαιρινές Εκστρατείες Ανάγνωσης και Δημιουργικότητας, με δικό μου σχεδιασμό, σε περίπου 80 – 100 βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα. Από το 2015 η οργάνωση της Καλοκαιρινής Εκστρατείας πέρασε στον έλεγχο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, με την προσωπική υποστήριξη του Διευθυντή της κ. Φίλιππου Τσιμπόγλου. Από το 2017 υλοποιείται με αποκλειστική χρηματοδότηση από το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων.
Το 2018 το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών (ΔΕΒ) της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, που έχει πλέον θεσμική υπόσταση, ξεκίνησε πιλοτικά ένα ακόμη μεγάλο πρόγραμμα για τις ελληνικές βιβλιοθήκες, με τίτλο «Στη βιβλιοθήκη κάθε μήνα έχουμε… θέμα», για τους μήνες Ιανουάριο – Μάιο, Οκτώβριο και Νοέμβριο, με μηνιαία θεματικά προγράμματα, που στόχο έχουν να τονώσουν τη σχέση των βιβλιοθηκών με τα σχολεία, αλλά και να καλλιεργήσουν ένα σταθερό κοινό παιδιών που θα επισκέπτονται ελεύθερα τη βιβλιοθήκη ένα απόγευμα την εβδομάδα, συμμετέχοντας στα προγράμματά της.

Τα δύο αυτά μεγάλα προγράμματα του Δικτύου (υπάρχουν και μικρότερα που αφορούν τον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας βιβλίου στις 23 Απριλίου ή τα χριστουγεννιάτικα προγράμματα) πιστεύω πως τονώνουν και αναζωογονούν τις βιβλιοθήκες, υποστηρίζοντας τους εργαζόμενους με ιδέες, αλλά και πρωτότυπο εκπαιδευτικό υλικό, ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν την αποδοχή της βιβλιοθήκης από το κοινό της – παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς.

Σήμερα στο Δίκτυο Eλληνικών Βιβλιοθηκών είναι εγγεγραμμένες 220 βιβλιοθήκες, από τις οποίες συμμετέχουν στα παιδικά προγράμματα περίπου 150.

Από το 2012 που ξεκίνησε η διασύνδεση των βιβλιοθηκών μεταξύ τους, αλλά και η υποστήριξή τους από την Εθνική Βιβλιοθήκη είχε ως αποτέλεσμα το έργο των βιβλιοθηκών να γίνει πιο ορατό στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και πανελλαδικά, μέσα από την κοινοποίηση των συντονισμένων δράσεων τους στα κοινωνικά δίκτυα.

Τι ακριβώς περιλαμβάνει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΔΕΒ, ποιος μπορεί να το υλοποιήσει και σε ποιους απευθύνεται;

 Τα παιδικά προγράμματα του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών υλοποιούνται από τις βιβλιοθήκες του Δικτύου και απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας όλων των τάξεων του Δημοτικού, μέχρι και τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου.
Κάθε εκπαιδευτικό πρόγραμμα στηρίζεται σε μια κεντρική ιδέα, ένα θέμα γύρω από το οποίο σχεδιάζονται οι δράσεις. Οι βιβλιοθήκες που ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν ένα από τα προγράμματα αυτά στη βιβλιοθήκη τους πρέπει να εγγραφούν και κατόπιν υπάρχουν στη διάθεσή τους, στην πλατφόρμα του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών (https://network.nlg.gr/), λεπτομερείς οδηγίες για την υλοποίησή του, εκπαιδευτικό, υποστηρικτικό υλικό, συνήθως με τη μορφή υλικού ενός παιχνιδιού (κάρτες, χάρτινα ζάρια, λαχνοί) που προωθεί πολλά και διαφορετικά βιβλία της βιβλιοθήκης, καθώς και βιβλιογραφία που είναι απαραίτητη για την υλοποίηση του προγράμματος, αλλά και για το δανεισμό των παιδιών.

Κατ’ εξαίρεση, το υποστηρικτικό υλικό των χριστουγεννιάτικων προγραμμάτων ή των προγραμμάτων για τον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας βιβλίου διατίθεται κάποιες φορές ανοιχτό στα σχολεία, αλλά και σε άλλους φορείς που θα ήθελαν να το υλοποιήσουν.

Ποια είναι η φιλοσοφία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που σχεδιάζετε για το ΔΕΒ και ποιοι οι στόχοι τους;

 Η λειτουργία της παιδικής βιβλιοθήκης διαφοροποιείται από τη λειτουργία μιας βιβλιοθήκης, έτσι όπως την προσλαμβάνει ο περισσότερος κόσμος σήμερα στην Ελλάδα. Μια παιδική βιβλιοθήκη πρέπει να διαθέτει προσωπικό με εξειδικευμένη επιμόρφωση και προγράμματα, που στόχο έχουν να προσφέρουν στα παιδιά μια εμπειρία του χώρου κι όχι απλώς κάποιες υπηρεσίες. Το υλικό της βιβλιοθήκης (βιβλία, παιχνίδια, οπτικοακουστικό υλικό) πρέπει να αναδεικνύεται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα παιδιά να βιώνουν την επίσκεψή τους ως μια περιπέτεια εξερεύνησης, ανακάλυψης του κόσμου, αλλά και του ίδιου τους του εαυτού. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, συντελούν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες: ο πλούτος του υλικού της βιβλιοθήκης, η ανάδειξή του μέσα από την εμπειρία του εξειδικευμένου προσωπικού και ο σχεδιασμός προγραμμάτων – δράσεων που προάγουν τις πολλές οπτικές γύρω από ένα θέμα, τις διαφορετικές απόψεις, τις πολυτροπικές και πολυμεσικές προσεγγίσεις.

Στόχος μέσα από τα θέματα που προτείνονται είναι η ανάδειξη της παιδικής βιβλιοθήκης ως χώρου γνώσης μέσα από την έρευνα, ανακάλυψης καινούργιων πεδίων εξερεύνησης, διαφορετικών από τα θέματα που προσεγγίζονται στο σχολείο.

Οι παιδικές βιβλιοθήκες δεν υποκαθιστούν τη σχολική τάξη, την υποστηρίζουν στο έργο της. Kυρίως όμως πρέπει να λειτουργήσουν ως κυψέλες δημιουργικότητας, όπου τα παιδιά θα προσέρχονται στον ελεύθερό τους χρόνο, όχι καταναγκαστικά αλλά γιατί αποζητούν ένα χώρο ηρεμίας για να χαλαρώσουν, να συγκεντρωθούν στον εαυτό τους, έναν χώρο ησυχίας ή δημιουργικών ψιθύρων, σε αντίθεση με την πολύβουη, θορυβώδη και πολύ συχνά γεμάτη προστακτικές καθημερινότητά τους. Να γίνουν οι βιβλιοθήκες ένας χώρος που θα γεννά δημιουργικές ερωτήσεις κι όχι χιλιοειπωμένες απαντήσεις. Αυτός είναι ο δικός μου στόχος και αναγνωρίζω πως πρέπει να γίνουν πολλά βήματα ακόμη προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι εικαστικές δράσεις των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τα χαρακτηρίζουν. Υπάρχει ένας εικαστικός προσανατολισμός;

 Δεν είμαι σίγουρη αν υπάρχει εικαστικός προσανατολισμός. Σαφώς η τέχνη, σε όλες της τις μορφές, είναι πάντα μια οπτική σε οποιοδήποτε θέμα σχεδιάζω. Αυτό που θα έλεγα εγώ πως χαρακτηρίζει τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζονται για το Δίκτυο είναι η έννοια της αισθητικής.
Είμαστε συνηθισμένοι σε μια συγκεκριμένη αισθητική οποιουδήποτε πράγματος απευθύνεται σε παιδιά. Πρέπει να είναι παιδιάστικο, απλοϊκό, με έντονα χρώματα, πολύ συχνά στερεοτυπικό. Αυτή η αισθητική μου είναι αδιάφορη και θεωρώ πως εγκλωβίζει όλους – παιδιά, εκπαιδευτικούς, γονείς – σε κάτι που αναπαράγει αέναα τον εαυτό του, χωρίς να αφήνει περιθώριο για αναστοχασμό ή μια διαφορετική αφήγηση.
Θεωρώ πως ο,τιδήποτε σχεδιάζεται για παιδιά πρέπει να προκαλεί και τους μεγάλους, να τους αφορά ο προβληματισμός του, ο σχεδιασμός του, η οπτική επικοινωνία του. Σε όλα αυτά τα επίπεδα προσπαθώ να θέτω ερωτήσεις και προβληματισμούς μέσα από το σχεδιασμό των δράσεων ή των εργαστηρίων. Το υλικό, με το οποίο έρχονται σε επαφή τα παιδιά, οι χώροι που επισκέπτονται, πρέπει να είναι σχεδιασμένοι ώστε να προκαλούν τη δημιουργικότητά τους και να καλλιεργούν την κριτική τους σκέψη. Δίνοντας στην αισθητική μια τόσο πλατιά έννοια, θεωρώ πως είναι ένα σημαντικό κομμάτι της παιδείας ενός ανθρώπου.

Σ’ αυτή την προσέγγιση, η τέχνη, δημιουργώντας διαρκώς καινούργιες παραστάσεις στα παιδιά, δίνοντάς τους διαφορετικές ερμηνείες του κόσμου, παίζει έναν καθοριστικό ρόλο και γι’ αυτό αποτελεί ουσιαστικό και πρωτεύον υλικό του σχεδιασμού.

Ποια προγράμματα θα τρέξουν προσεχώς στο ΔΕΒ;

 Αυτή τη στιγμή υλοποιείται το πρόγραμμα του Οκτωβρίου με θέμα τους λογοτεχνικούς τόπους – φανταστικούς και πραγματικούς – που προσεγγίζονται μέσα από τα κείμενα, τις εικόνες και τους χάρτες. Ο Νοέμβριος είναι αφιερωμένος στην έννοια της κίνησης και περιλαμβάνει εργαστήριο φυσικής με πειράματα, αλλά και διαγωνισμό φωτογραφίας εν κινήσει, την κατασκευή ενός θαυματοτρόπιου, αλλά και μια βουτιά στα λεξικά, για να εξερευνήσουμε τις λέξεις που έχουν ως συνθετικό τους τη λέξη κίνηση: υποκίνηση, μετακίνηση, συγκίνηση, εκκίνηση.

Τον Ιανουάριο το θέμα μας είναι «Τα ξεκίνηματα» και συνεχίζουμε με δύο επετειακά αφιερώματα, τον Φεβρουάριο τα «100 χρόνια από την ίδρυση του Bauhaus», με ιδιαίτερη βαρύτητα στο σχεδιασμό των κτιρίων των σχολείων και το Μάρτιο τα «50 χρόνια από την προσελήνωση του ανθρώπου», όπου θα ανατρέξουμε σε όλες τις λογοτεχνικές προσεληνώσεις από το Λουκιανό και το βαρώνο Μυνχάουζεν μέχρι τον Ιούλιο Βερν και τον Τεντέν. Ο Απρίλιος, μήνας του βιβλίου, είναι αφιερωμένος στο ράψιμο και το γ-ράψιμο, στη σχέση δηλαδή της ύφανσης, της ραπτικής και των υφασμάτων με τα κείμενα. «Τα τείχη» και ο ρόλος τους στην ιστορία είναι το θέμα του Μαΐου, που θα κλείσει το πρόγραμμα «Στη βιβλιοθήκη κάθε μήνα έχουμε… θέμα» για το 2018-19, παραδίδοντας τη σκυτάλη στην προετοιμασία της Καλοκαιρινής Εκστρατείας 2019, με θέμα που ήδη επεξεργαζόμαστε.

Υπάρχει το ενδεχόμενο να δούμε κάποιες από τις δημιουργίες των παιδιών που συμμετείχαν στα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΔΕΒ σε μια έκθεση;

 Είναι πάντα στο μυαλό μου η ανάγκη σχεδιασμού μιας έκθεσης για το Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών, που θα περιλαμβάνει όχι μόνο τις δημιουργίες των παιδιών, αλλά και τη φιλοσοφία των προγραμμάτων, τους στόχους, τα μέχρι τώρα αποτελέσματά τους. Και κυρίως να αναδεικνύει τη ζωντανή δυναμική του Δικτύου, τους ανθρώπους των βιβλιοθηκών που με την επιμονή τους, το πείσμα τους, τη φαντασία τους, τη μαχητικότητά τους, τη διαρκή επιμόρφωσή τους προσθέτουν κάθε μέρα, σε κάθε δράση, σε κάθε εργαστήριο, ένα μικρό χαλικάκι, για να αποκτήσει η επόμενη γενιά όχι μόνο κουλτούρα βιβλιοθήκης, αλλά κουλτούρα διαρκούς εξερεύνησης και περιπέτειας.

Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών,  https://network.nlg.gr

[*] Η Ειρήνη Βοκοτοπούλου είναι κοινωνιολόγος, συνεργάτιδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και υπεύθυνη σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Δικτύου Ελληνικών Βιβλιοθηκών της ΕΒΕ.