Ένα από τα έργα που δεν πρέπει κανείς να χάσει από το πρώτο μισό της documenta 14 είναι το 95’ φιλμ Tripoli Cancelled του συγγραφέα και εικαστικού Naeem Mohaiemen που ζει στη Νέα Υόρκη. Το φιλμ Tripoli Cancelled προβάλλεται στο ΕΜΣΤ.

Εμπνευσμένο από τον πατέρα του σκηνοθέτη και την εμπειρία που έζησε το 1977, παγιδευμένος στο αεροδρόμιου του Ελληνικού για εννέα ημέρες έχοντας χάσει το διαβατήριό του, το φιλμ παρουσιάζει μια εβδομάδα από τη ζωή ενός άντρα που ζει για μια δεκαετία σε ένα ερειπωμένο αεροδρόμιο προσπαθώντας να παραμείνει πνευματικά διαυγής μέσα από μία καθημερινή ρουτίνα, γράφοντας γράμματα στη γυναίκα του, πετώντας με τη φαντασία του ένα παροπλισμένο αεροσκάφος και διαβάζοντας από ένα μοναδικό αντίτυπο το παιδικό βιβλίο ‘Watership Down”. Το φιλμ είναι γυρισμένο στο ίδιο αεροδρόμιο που εγκαταλελειμμένο από το 2001 έγινε πρόσφατα καταφύγιο προσφύγων από τη Συρία.

Στο φιλμ κυριαρχεί το συναίσθημα που η εγκατάλειψη, η απομόνωση και η παρακμή τόσο του φυσικού όσο και τον πνευματικού χώρου μπορεί να ξυπνήσει.

Όταν τον ρωτήσαμε για τη διαδικασία δημιουργίας του φιλμ για την documenta 14 ο Naeem Mohaiemen εξήρε τη συνεργασία που είχε με τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκε εδώ στην Αθήνα.

Το Ex_posure συνομίλησε με τους συντελεστές της ταινίας, τον σκηνοθέτη Naeem Mohaiemen, την παραγωγό Μαρία Θάλεια Καρρά, τον ηθοποιό Βασίλη Κουκαλάνι και τον διευθυντή φωτογραφίας Πέτρο Νούσια.

Το έργο το οποίο προβάλλεται αυτόν τον καιρό στο ΕΜΣΤ στην Αθήνα στο πλαίσιο της documenta 14, είναι το 95 λεπτών ψηφιακό βίντεο Tripoli Cancelled. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε με ποιον τρόπο το έργο αυτό οικειοποιείται και οπτικοποιεί τον θεματικό άξονα της  documenta 14, ο οποίος είναι Μαθαίνοντας από την Αθήνα;

Μαρία Θάλεια Καρρά: Το Μαθαίνοντας από την Αθήνα είναι ένας αμφιλεγόμενος τίτλος καθώς προϋποθέτει ένα υποκείμενο, τον θεατή και ένα αντικείμενο, την Αθήνα. Ωστόσο, το Tripoli Cancelled είναι μια Ελληνο-μπαγκλαντεσιανή παραγωγή στην οποία ένας Ελληνο-ιρανός ηθοποιός, ο οποίος όντας σε καθεστώς αέναης μετακίνησης,  μιλάει για την έννοια του εκτοπισμού, υποδεικνύοντας εμμέσως τα όρια της δυνατότητάς μας για ελεύθερη μετακίνηση εντός ή σε οποιονδήποτε τόπο. Το αεροδρόμιο του Ελληνικού όπου γυρίστηκε η ταινία είναι επίσης ένας χώρος σε μία αδράνεια. Οι έρημες αίθουσες αποτελούν αντανάκλαση της ατέλειωτης γραφειοκρατίας που διατηρεί τα πράγματα σε αυτή την κατάσταση. Για όλη όμως την ομάδα παραγωγής, ο χώρος αυτός είχε άλλη αξία. Για τον Naeem επανέφερε στη μνήμη του την ανάμνηση της αναγκαστικής συνέχισης ενός ταξιδιού, ενώ άφηνε πίσω τον πατέρα του (που είχε χάσει το διαβατήριό του), για ορισμένους από μας σηματοδοτούσε το τέλος μιας περιόδου ταξιδιών από και προς την Αθήνα, ενώ για τα νεότερα μέλη της ομάδας, την ανακάλυψη ενός ορόσημου του αθηναϊκού αρχιτεκτονικού μοντερνισμού. Κάθε μια από τις ιστορίες μας δημιουργεί ένα παλίμψηστο εμπειριών που προστίθενται, εξελίσσοντας την ταινία. Δεν υπήρχε κάποιο προαπαιτούμενο προπαίδευσης per se, παρά μόνον το ξεδίπλωμα ιστοριών και γεγονότων και η σφυρηλάτηση μέσω αυτών, μιας νέας αμοιβαιότητας και κατανόησης.

Ο ένας και μοναδικός ηθοποιός που συμμετέχει στο Tripoli Cancelled είναι ο Βασίλης Κουκαλάνι. Ποια θεωρείτε πως είναι η συμβολή του στον χαρακτήρα που ενσάρκωσε, αλλά στο συνολικό αποτέλεσμα της ταινίας;

Μαρία Θάλεια Καρρά: Η συμβολή του Βασίλη Κουκαλάνι στην εξέλιξη της ταινίας ήταν καίρια. Αρχικά σκεφτόμασταν να αναζητήσουμε έναν Νοτιοασιάτη που θα έμοιαζε με τον πατέρα του Naeem και ο οποίος θα διέσχιζε περπατώντας το αεροδρόμιο· όχι τόσο υποκριτική, αλλά ένα πέρασμα, ένα φασματικό πρόσωπο εντός του αρχιτεκτονήματος του αεροδρομίου, πάνω στην οποία θα μπορούσε ο Naeem να βασίσει την αφήγησή του.  Οι δυσκολίες για την εξεύρεση ενός τέτοιου προσώπου στην Αθήνα μας οδήγησαν στον Βασίλη Κουκαλάνι (η ταυτότητα του οποίου δεν μπορεί να οριστεί πλήρως) ο οποίος δεν θα αντιπροσώπευε απλώς την ιστορία του πατέρα του Naeem, αλλά θα ενσάρκωνε το πρόσωπο εκείνο που θα του επέτρεπε να υπερβεί τα σαφή όρια μεταξύ εθνικοτήτων, τόπων, αλλά και χρονικών διαφορών, δημιουργώντας μια ταινία η οποία κυριολεκτικά διέρχεται μέσα από τα σύνορα για να μιλήσει γι’ αυτά.  Το αποτέλεσμα είναι ότι η ταινία διαθέτει δύο ισάξιους πρωταγωνιστές. Έναν παντέρημο άνδρα, που υποδύεται εξαιρετικά ο Κουκαλάνι, ο οποίος ωθείται στα όριά του, χτίζοντας την δική του προσωπική μαρτυρία.

Με ποιο τρόπο ο χώρος των γυρισμάτων, το εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο του Ελληνικού, συνέβαλε στην  αφήγηση της ταινίας;

Πέτρος Νούσιας: Με το που πατήσαμε το πόδι μας στην πρώτη πιθανή τοποθεσία γυρισμάτων, ξεκίνησε ένας διάλογος μεταξύ του Naeem, του αεροδρομίου και εμένα. Πολύ γρήγορα συνειδητοποιήσαμε ότι ο χώρος δεν επρόκειτο να είναι απλώς και μόνο η ιδανική  τοποθεσία για το σενάριό μας, αλλά και μια μόνιμη πηγή έμπνευσης νέων σκηνών οι οποίες τελικά μετέτρεψαν κάτι που ξεκίνησε ως μικρού μήκους σε μεγάλου μήκους ταινία. Θεωρώ πως ως διευθυντής φωτογραφίας άπαξ και βρεθείς σε μια τόσο απέραντη τοποθεσία, η οποία μοιάζει να προσφέρει άπειρες δυνατότητες, είναι πολύ εύκολο να αποπροσανατολιστείς και δύσκολο να διατηρήσεις τη δομή της ιστορίας σου. Παρότι δεν ήταν λίγες οι φορές που μας καταλάμβανε ένας παιδικός ενθουσιασμός, ευτυχώς ο Naeem επιβαλλόταν χάρη στην πειθαρχία του, αλλιώς θα συνεχίζαμε ακόμη τα γυρίσματα.

Βασίλης Κουκαλάνι: Όταν αντίκρισα το εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο του Ελληνικού, με κατέκλυσαν μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια όπου ήμουν συχνά αναγκασμένος να πετώ προς ή μακριά από την Αθήνα ή ακόμη και να περνώ από την πόλη – στη διαδρομή από την Τεχεράνη στο Ηράκλειο ή από το Ηράκλειο στη Γερμανία. Δύο αεροδρόμια. Αυτή ήταν η τότε συνθήκη των διεθνών και των εσωτερικών πτήσεων, το Ανατολικό και το Δυτικό αεροδρόμιο, τα οποία οι πάντες μπέρδευαν ή αδυνατούσαν να καταλάβουν ή να ξεχωρίσουν μεταξύ τους. Όταν αντίκρισα το έρημο τοπίο μπροστά μου και μου ζητήθηκε να παίξω και να υπάρξω εντός του δραματουργικά , αισθάνθηκα κάπως περίεργα και κάπως ανήμπορος. Θα ήταν άραγε δυνατό να αποδώσει κανείς τη ζωή ενός ανθρώπου μέσα σε αυτό το συντριπτικό κι απελπιστικό τοπίο; Αυτός ο βρώμικος και άδειος χώρος, που ήταν δημόσια περιουσία και τώρα έχει παραμεληθεί και περιθωριοποιηθεί, αυτή η περιοχή που περιμένει το αποτέλεσμα των υπολογισμών και των μηχανορραφιών των κερδοσκόπων για να μετατραπεί σε εμπορικά κέντρα ή άλλα κέντρα πληρωμένης διασκέδασης, βρίσκεται σε μια ενδιάμεση κατάσταση limbo, όπως ακριβώς κι ο πρωταγωνιστής του Tripoli Cancelled, όπως ακριβώς και οι μετανάστες που διαμένουν στο αεροδρόμιο της Ολυμπιακής, επίσης περιθωριοποιημένοι, κρυμμένοι κάπου μακριά σε αναμονή.

Παρουσιάζετε δύο διαφορετικά έργα στο πλαίσιο της documenta 14, το Tripoli Cancelled στην Αθήνα και το Two Meetings and  Funeral στο Κάσσελ. Γιατί πήρατε την απόφαση να μην δείξετε την ίδια δουλειά και στις δύο πόλεις;

Naeem Mohaiemen : Ο Adam (Szymczyk) και η ομάδα του (εγώ αρχικά δούλεψα με την Natasha Ginwala, τον Quinn Latimer,τον  Paul B. Preciado και την Κατερίνα Τσέλου, κι αργότερα με την διευρυμένη ομάδα) ξεκίνησαν τη documenta 14 ως διαδικασία συζήτησης με τους καλλιτέχνες πριν από δύο χρόνια (και με τον Adam ακόμα νωρίτερα, καθώς είχε επιμεληθεί μια έκθεση της δουλειάς μου στο Kunsthalle της Βασιλείας, το Prisoners of Shithikitihash, με τη συνδρομή του Fabian Schoneich το 2014). Αρχικά είχα προτείνει το Two Meetings and  Funeral ως ταινία με θέμα δύο συναντήσεις σε δύο πόλεις (Αλγέρι και Λαχόρη), εκ παραλλήλου με τη διπλή πρόταση των πόλεων της Αθήνας και του Κάσελ. Το πρώτο μέρος της ταινίας θα παιζόταν στην Αθήνα και το δεύτερο στο Κάσελ.

Με τον καιρό, ιδιαίτερα αφότου παρουσίασα στην documenta 14 το έργο Parliament of Bodies στο Πάρκο Ελευθερίας, κατέστη σαφές ότι η πλειοψηφία του κοινού δεν επρόκειτο να παρακολουθήσει μια δομή η οποία προϋποθέτει να πάει στην Αθήνα και λίγες εβδομάδες αργότερα στο Κάσελ. Το κοινό θα ακολουθούσε το δικό του χρονοδιάγραμμα, και δεν θα ταξίδευε αναγκαστικά  στις δύο πόλεις,  την μία μετά την άλλη, και θα έβλεπε την ταινία τμηματικά.

Παράλληλα είχαμε αρχίσει να δουλεύουμε από το 2015 πάνω σε κάτι που θεωρούσαμε ότι θα ήταν μια μικρή ιδιόρρυθμη ταινία στο Ελληνικό, εμπνευσμένη από την ιστορία του πατέρα μου. Είχα κάνει μια ομιλία στα εγκαίνια του περιοδικού South της Documenta 14 (σε επιμέλεια του Quinn Latimer ο οποίος εμπνεύστηκε από ένα περιοδικό που είχε αρχικά εκδώσει η Μαρίνα Φωκίδη) στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας το 2015, μια συζήτηση σχετικά με την εμπειρία του πατέρα μου ο οποίος αποκλείστηκε στο Ελληνικό το 1977. Είχα εικονογραφήσει την ομιλία με ορισμένες φωτογραφίες που είχα τραβήξει έξω από το αεροδρόμιο (κατά μήκος της περιμέτρου, δεν είχα μπορέσει να μπω μέσα). Αργότερα, η Κατερίνα Τσέλου με έφερε σε επαφή με τη Μαρία-Θάλεια Καρρά της Locus-Athens, η οποία είπε, «Θέλεις να προσπαθήσεις να μπεις μέσα στο αεροδρόμιο;». Οπότε ξεκινήσαμε μια διαδικασία αίτησης αδείας και το 2016 τα γυρίσματα αυτής της αυτοσχεδιαστικής ταινίας, τους διαλόγους της οποίας τους γράφαμε ενώ κάναμε τα γυρίσματα.

Κι έτσι καθώς άρχιζε να παίρνει μορφή, συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό θα μπορούσε να είναι ένα έργο για την Αθήνα – το Tripoli Cancelled. Όταν ο Adam και η Natasha είδαν τα πρώτα αμοντάριστα δείγματα της ταινίας, είπαν κι εκείνοι με τη σειρά τους, «Ναι, αυτή θα πρέπει να είναι η ταινία για την Αθήνα, μια ανάμνηση του αεροδρομίου του Ελληνικού, μέσα από τα κατάλοιπα της εμπειρίας του πατέρα μου. Οπότε και αποφασίσαμε ότι η άλλη ταινία, το Two Meetings and  Funeral, αρχικά σε δύο μέρη που τώρα ενώθηκαν σε μια ταινία που διαιρέθηκε σε τρία κανάλια, ήταν για το Κάσελ.

Η ταινία Tripoli Cancelled  γυρίστηκε από ένα συνεργείο με έδρα την Αθήνα: Μαρία-Θάλεια Καρρά (παραγωγός), Πέτρος Νούσιας (διευθυντής φωτογραφίας), Βασίλης Κουκαλάνι (ηθοποιός), Αλέξης Ιωσηφίδης (βοηθός διευθυντή φωτογραφίας), Σωτήρης Κώνστας (δεύτερος βοηθός κάμερας), Δημήτρης Παπαδήμος (props, σταθερή φωτογραφία), Θεόφιλος Μποτονάκης (Ηχολήπτης), Κατερίνα Μιχαλούτσου (maekup), Άγγελος Μάντζιος (color grading), Κώστας Φυλακίδης (sound design), Σεβαστιάνα Κονστάκη (installation design).

Μετάφραση συνέντευξης από τα αγγλικά: Σπύρος Γιανναράς

 

Documenta 14, Naeem Mohaiemen, Tripoli Cancelled (2017)

Digital video, color, sound

95 min.

Co-commissioned by Sharjah Art Foundation and Art Jameel, Dubai

EMST—National Museum of Contemporary Art, Athens