Εδώ και κάποια χρόνια διαβάζω και ακούω για το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα. Υπάρχουν πολλές ιστορίες που ακολουθούν το σπίτι αυτό και που αποτυπώνονται περίτεχνα στο βιβλιαράκι «Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα» των Klaus Vrieslander και Τζούλιο Καΐμη.
Απτές και αδιάσειστες αποδείξεις όμως για όσα έχουν γραφτεί και περίτεχνα πλεχτεί γύρω από αυτό και τον δημιουργό του, τον Αλέξανδρο Ροδάκη, δεν υπάρχουν.
Όταν λοιπόν έμαθα για τον νέο ιδιοκτήτη του σπιτιού, τον αρχιτέκτονα Διονύση Σοτοβίκη, επικοινώνησα μαζί του με την ελπίδα πως ίσως θα μπορούσα να επισκεφθώ το σπίτι και να συζητήσω μαζί του ώστε να καταλάβω τι ήταν αυτό που αρχικά τον κινητοποίησε να διασώσει και στη συνέχεια να αγοράσει το σπίτι του Ροδάκη και να αφιερωθεί στην αναβίωσή του.
Η ανταπόκρισή του στο αίτημά μου ήταν άμεση!
Κάποια συμβουλή για να βρω το σπίτι πιο εύκολα; τον ρώτησα στο τηλέφωνο.
Google Maps! Μου απάντησε. Τόσο απλά!
Πράγματι οι οδηγίες της ψηφιακής αυτής εφαρμογής σε οδηγούν ακριβώς στο σημείο που βρίσκεται το σπίτι!
Αυτό που αρχικά βλέπει κανείς, καθώς το σπίτι δεν είναι ορατό από τον δρόμο, είναι οι δύο φραγκοσυκιές που σαν μία φυσική θύρα σε εισάγουν/μυούν στον χώρο και στον χρόνο του Ροδάκη.
Ένα κουδουνάκι στην εξώπορτα ενημερώνει για την άφιξή μου και σύντομα εμβυθίζομαι στο σύμπαν του Ροδάκη.
Το σπίτι χτίστηκε το 1884 από τον Αλέξανδρο Ροδάκη για αυτόν, τη γυναίκα του και τα 8 παιδιά του, μου αναφέρει ο Διονύσης. Ο Ροδάκης ήταν αγρότης αλλά ταυτόχρονα ήταν αρχιτέκτονας, γλύπτης, ζωγράφος, ποιητής, μουσικός, φιλόσοφος. Ήταν όλα αυτά δίχως να έχει σπουδάσει για αυτά, κυρίως είναι αγρότης. Τον Ροδάκη τον ανακαλύπτει πρώτα ο Furtwängler, ο Γερμανός αρχαιολόγος που κάνει ανασκαφές στην Αφαία και μετά ο Πικιώνης, όπου αναθέτει στον Τζούλιο Καΐμη και στον Vrieslander να γράψουν ένα βιβλιαράκι για τον Ροδάκη.
Τις φωτογραφίες τις πρώτες του Furtwängler τις έχουμε; Γιατί από εκεί ξεκινάει όλη η ιστορία…
Όχι, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον δεν τις έχουμε, όπως δεν υπάρχει και καμία εικόνα του Ροδάκη, με κανέναν από όλους, ούτε με τον Πικιώνη, ούτε με τον Κανδύλη, ούτε μόνος του, τίποτα… που είναι πολύ περίεργο επίσης.
Γιατί περίεργο;
Γιατί τότε υπήρχε η φωτογραφία και κανείς δε βγάζει μία φωτογραφία μαζί του, δηλαδή ο Κανδύλης που εξυμνεί τόσο τον Ροδάκη και δεν έχει τη διάθεση να βγει μία φωτογραφία μαζί του; O Πικιώνης το ίδιο, ο Τζούλιο Καΐμης που γράφει το βιβλιαράκι; Eίναι περίεργο να μην υπάρχει μία εικόνα του Ροδάκη.
Οι συγγενείς;
Ούτε οι συγγενείς! σαν να είναι ένας μύθος που δεν έχει εικόνα…
Λοιπόν, οι περισσότερες ιστορίες προέρχονται από τον Γιώργο Κανδύλη, ο οποίος ήταν αρχιτέκτονας, συνεργάτης πολλά χρόνια του Le Corbusier και μετά έκανε πολύ μεγάλη καριέρα και μόνος του. Από τα πρώτα πράγματα που αναφέρει για την προσέγγιση του σπιτιού είναι ότι, ενώ ο δρόμος είναι δίπλα στην είσοδο του σπιτιού, ο Ροδάκης διαλέγει να κάνει σχεδόν ένα κύκλο που, όπως μπαίνουμε, αγκάλιαζε όλο το σπίτι. Όταν τον ρωτάει λοιπόν ο Κανδύλης γιατί ενώ μπορείς να μπεις με τρία βήματα στο σπίτι σου εσύ κάνεις όλον αυτό τον κύκλο, λέει γιατί εσύ όταν θες να ξαπλώσεις με τη γυναίκα σου στο κρεβάτι δεν την παίρνεις πρώτα αγκαλιά; δίνοντας έτσι μια ψυχή και μια υπόσταση σε αυτό το δημιούργημά του. Με την ίδια έννοια είχε φτιάξει με τα χέρια του μια βάρκα από πέτρα και την είχε τοποθετήσει πάνω από την εξώπορτά του. Και ενώ ο ίδιος είναι αγρότης και δεν είχε καμία σχέση με τη θάλασσα, το σπίτι δε βλέπει καθόλου θάλασσα από εδώ, είχε βάλει αυτή τη βάρκα… και τον ρωτάει ο Κανδύλης γιατί έχεις βάλει μια βάρκα πάνω από την εξώπορτά σου; λέει για να μου θυμίζει ότι κάθε είσοδος και κάθε έξοδος από το σπίτι μου είναι ένα καινούριο ταξίδι.
Αυτά όλα όπως τα μεταφέρουν άλλοι…
Ναι, ο ίδιος ο Ροδάκης δεν έγραψε κάτι. Πέρα από το ότι χάραξε κάποια πράγματα στο σπίτι του όλα αυτά μεταφέρονται από άλλους αρχιτέκτονες.
Για εσένα αυτές οι ιστορίες είναι πολύ σημαντικές;
Πάρα πολύ! Για εμένα είναι πιο σημαντικά από το σπίτι…
Γιατί;
Γιατί ακριβώς μεταφέρουν την πρόθεση των πραγμάτων. Πάντα στα πράγματα είναι πιο σημαντική η πρόθεση παρά το αποτέλεσμα…
Πιο σημαντική και από το ίδιο το πράγμα;
Ναι, γιατί και το ίδιο το πράγμα ζει από την πρόθεση κάποιου – γιατί το έκανε, πότε το έκανε, τι ήθελε να πει, τι ήθελε να εκφράσει… Δηλαδή δεν είναι απλώς αντικείμενα, είναι αντικείμενα με υπόσταση.
Νομίζω πως για να κατανοήσουμε καλύτερα όσα λες πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή. Τι είναι για εσένα η Αρχιτεκτονική;
Για μένα Αρχιτεκτονική είναι ένας τρόπος ζωής. Είναι ο τρόπος που ορίζουμε πώς θέλουμε να ζούμε. Αυτό είναι το βασικό, ορίζεις τα σημεία, τα δεδομένα και σωματικά, δηλαδή σε υλική βάση, αλλά και σε πνευματική βάση, για τον τρόπο ζωής που θες να έχεις και που θέλουμε κατ’επέκταση να έχει μία κοινωνία. Γιατί ο καθένας με το έργο του, με το σπίτι του, σαν κτίσμα αλλά και σαν τρόπο ζωής, καθορίζει και ένα κοινωνικό δεδομένο.
Ο ρόλος της Αρχιτεκτονικής σήμερα;
Ο ρόλος της Αρχιτεκτονικής σήμερα έχει χάσει αυτό το πράγμα – δεν ξέρω αν το βρήκε ακριβώς ποτέ. Για τα δικά μας δεδομένα δεν το βρήκε ποτέ, δεν ήταν ποτέ καθοδηγητής μιας κοινωνίας, ενώ στα δικά μου μάτια η Αρχιτεκτονική θα έπρεπε να είναι καθοδηγητής μιας κοινωνίας προς μια σχέση ζωής μεταξύ ανθρώπων, φύσης, πόλης, κτιρίων και όλων αυτών. Ενώ αυτή τη στιγμή έπεται…
Η επιστήμη της Αρχιτεκτονικής έτσι;
Ναι, η Αρχιτεκτονική με κεφαλαίο, όχι σαν επάγγελμα αλλά σαν τι θα έπρεπε να είναι. Και αυτό είναι που με ενδιαφέρει περισσότερο από όλα, πώς ακριβώς μπορεί να ξανα-αποκτήσει αυτή τη θέση.
Είναι εφικτό αυτό να γίνει;
Εγώ πιστεύω πως ναι και γι’αυτό αγωνίζομαι.
Συγκεκριμένα όσον αφορά στην κατοικία;
Θα απαντούσα με τον ίδιο τρόπο γιατί η κατοικία είναι ο τρόπος ζωής, πώς ζει ο καθένας – είδες και εσύ μπήκες και μου είπες ζεις εδώ; Αυτό είναι, ζω εδώ, ναι! γιατί ακριβώς αυτό μεταφέρει αυτό το πράγμα, ζω σε ένα σπίτι το οποίο έχει να κάνει με το πώς σέβεσαι το παρελθόν σου, με το πώς αυτές οι ιστορίες είναι μέρος της καθημερινότητάς σου , πώς ζεις με τα φαντάσματα των ανθρώπων που θαυμάζεις και εκτιμάς, πώς αυτό που ζεις θες να το μεταλαμπαδεύσεις σε ανθρώπους της επόμενης γενιάς, πώς το περνάς στο παιδί σου, πώς το περνάς στην κοινωνία… όλο αυτό που συμβαίνει… δεν είναι μία εικόνα ή κάτι στιγμιαίο αλλά μια ροή μέσα στον χρόνο. Και αυτό ακριβώς προσπαθώ να περάσω κάνοντας αυτά που κάνω.
Στη χώρα μας πόσο πολύ το σεβόμαστε αυτό, τη ροή των πραγμάτων;
Όχι πολύ, έχουμε μια κατανόηση -για να είμαστε ρεαλιστές- γιατί έχουμε ένα αρχαίο πολιτισμό, οπότε καταλαβαίνουμε αυτή τη ροή του πολιτισμού, δεν το σεβόμαστε πολύ γιατί δεν έχουμε την αναπτυγμένη κουλτούρα σήμερα και τον αναπτυγμένο σεβασμό για τα πράγματα που έχουμε πετύχει. Είμαστε απαξιωτικοί λίγο ενώ αν είχαμε έναν πιο ουσιαστικό σεβασμό στα πράγματά μας θα είμασταν καλύτερα – δεν είναι πολύ μακριά το ένα με το άλλο. Γι’αυτό λέω ότι είμαι αισιόδοξος για τα πράγματα γιατί είναι κοντά. Απλά είναι η ανάγνωση που αλλάζει.
Είναι η στάση ζωής…
Η στάση ζωής ακριβώς.
Περισσότερο γκρεμίζουμε παρά διατηρούμε κάτι… θέλουμε να γκρεμίσουμε και να χτίσουμε το δικό μας….
Ναι, αυτό που είπες είναι για εμένα πολύ σημαντικό, το εγώ μας. Και είναι ένα απ’τα προβλήματα γιατί τον αρχιτέκτονα το κύριο πράγμα που τον χαρακτηρίζει είναι το εγώ του. Ο αρχιτέκτονας φαγώνεται πώς και τι με οτιδήποτε μέσο να χτίσει το εγώ του. Ενώ ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι καθοδηγητής, όχι για το εγώ του, να χτίσει το εγώ του, αλλά να βρει τον τρόπο να δώσει στην κοινωνία αυτά που πιστεύει ως αξίες, πώς πρέπει να ζει, σε τι χώρους, σε τι δεδομένα, πώς σεβόμαστε το παρελθόν, πώς αντιλαμβανόμαστε το μέλλον.
Είναι ατομική υπόθεση αυτό που αναφέρεις ή κάτι πιο συλλογικό;
Όλα ξεκινούν από τον άνθρωπο και καταλήγουν στην κοινωνία, η σχέση είναι αμφίδρομη, αν δεν υπάρχει αυτή η σχέση τίποτα από τα δύο δεν έχει νόημα. Αν κάτι είναι απλά προσωπικό, ένα προσωπικό ιδιώμα ή βίωμα δεν έχει νόημα. Αν κάτι απλώς είναι κοινωνικό χωρίς να έχει ρίζα, χωρίς από κάπου να πηγάζει, από μια ψυχή, πάλι θα το πάρει ο αέρας του χρόνου και θα το σβήσει.
Και η λαϊκή αρχιτεκτονική; ποιος είναι ο ρόλος της στο να διατηρηθεί αυτή η συνέχεια, στο να αντιληφθούμε κάποια πράγματα για το παρελθόν, στο να χτίσουμε πάνω σε αυτά;
Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η διατήρηση της λαϊκής αρχιτεκτονικής και ο σεβασμός σε αυτή. Όχι μόνο στην αρχιτεκτονική αλλά σε οτιδήποτε είναι σωστό παράδειγμα από το παρελθόν μας. Χωρίς το παρελθόν μας δεν μπορούμε να έχουμε μέλλον. Η ανάγνωση του παρελθόντος και το χτίσιμό του δηλαδή ο σεβασμός του, έχει να κάνει με το ίδιο μας το μέλλον. Αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για κάτι άλλο… Για εμένα δεν μιλάμε απλά για λαική αρχιτεκτονική.
Ναι, πράγματι το σπίτι αυτό δεν είναι ένα τυπικό δείγμα λαικής αρχιτεκτονικής… Σε τι διαφέρει για παράδειγμά από το διπλανό του σπίτι, που είναι εξίσου παλιό;
Εκεί που διαφέρει είναι ουσιαστικά στην ψυχή του. Δε διαφέρει στους χώρους του, στα μεγέθη του – υπάρχουν φυσικά διαφοροποιήσεις μεταξύ τους – αλλά δεν είναι η διαφορά στη μορφή ή στο μέγεθος. Είναι στο ότι ο Αλέξανδρος Ροδάκης, που είναι ένας συγκεκριμένος άνθρωπος, θέλησε να χτίσει το σπίτι του με τα συναισθήματά του και αυτό να το κάνει εμφανές σε όλον τον κόσμο. Αυτό είναι κάτι το οποίο το διαβάζει οποιοσδήποτε μπαίνει μέσα σε αυτό. Δεν έχει να κάνει λοιπόν με τα μεγέθη, με τα υλικά… είναι όλοι αυτοί οι συμβολισμοί και οι έννοιες και η ενέργεια που έδωσε ώστε το σπίτι του να είναι κάτι άλλο σήμερα, να ξεφεύγει από την περιγραφή ενός απλού σπιτιού και να είναι ένα έργο τέχνης.
Δεν ήταν στις προθέσεις του βέβαια…
Δε θα έπρεπε να είναι, βγήκε πραγματικά μέσα από την ψυχή του αυτό το πράγμα, δεν είναι η πρόθεσή του να κάνει κάτι για διαφέρει ούτε κάτι για να είναι ωραίο… έτσι πηγάζει από την ψυχή του. Και έτσι αντιλαμβάνεται αυτός τη σχέση του με το σπίτι του και τη σχέση του με την υπόλοιπη κοινωνία. Και ακριβώς αυτή η πηγή είναι που έχει ενδιαφέρον σήμερα και σε κοινωνικό επίπεδο. Γι’αυτό ο Ροδάκης εκατόν πενήντα χρόνια μετά μπορεί και συνεχίζει και είναι ένας οδηγός για εμάς σήμερα.
Είναι επίκαιρο ακόμα αυτό το σπίτι λοιπόν και για τους αρχιτέκτονες αλλά και για τον απλό κόσμο;
Πιο επίκαιρο από ποτέ για μένα… γιατί ακριβώς σήμερα, που περάσαμε έναν μοντερνισμό ψάχνοντας να βρούμε το επόμενο βήμα, ουσιαστικά έχουμε ξεχάσει τι συνέβη πριν τον μοντερνισμό. Πρέπει να διαβάσουμε ξανά το παρελθόν μας, να ξαναπάμε πίσω να διαβάσουμε τι έγινε για να μπορέσουμε να πάμε πιο μπροστά, να συνεχίσουμε. Ο Ροδάκης χτίζει το σπίτι του πριν τον μοντερνισμό κι όμως είναι για μένα το πιο μοντέρνο σπίτι που έχει χτιστεί! Γιατί είναι σχεδιασμένο στα μεγέθη του ανθρώπου, λειτουργικό αλλά ταυτόχρονα συναισθηματικό και ποτισμένο με αξίες είτε πνευματικές είτε σωματικές είτε ηθικές, σε όλα τα επίπεδα. Αυτό ακριβώς είναι που θέλουμε σήμερα να έχει πάλι ο κόσμος σε αντίθεση με αυτό που χαρακτηρίζει τη σημερινή κοινωνία, που είναι όλα λίγο της στιγμής, λίγο χυδαία, επιπόλαια, γρήγορα, να βάλουμε κάτι στο instagram και να ξαναβάλουμε κάτι μετά από δέκα λεπτά μήπως κάποιος δεν πρόλαβε να το δει…
Αυτή η παράνοια…
Αυτή η παράνοια της συνεχούς κίνησης.
Ποιες αξίες εμπεριέχονται σε αυτό το σπίτι με τις οποίες ταυτίζεσαι;
Αυτό που με συγκινεί είναι η συναισθηματική δόμηση.
Πώς την αντιλαμβάνεσαι τη συναισθηματική δόμηση, πώς την εισπράττεις;
Εισπράττω όλες τις ιστορίες που μας μεταφέρουν οι άλλοι, που τις βλέπω όμως εδώ δομημένες. Δεν είναι απλώς ιστορίες. Και συνεχίζουν και με συγκινούν. Δεν ξέρω άλλο κτίσμα που όταν το περιγράφω ή όταν μου το περιγράφουν θα μπορούσα να βάλω τα κλάματα από συγκίνηση! Είναι πολύ δύσκολο να βρεις τέτοιου είδους μεταφορά συναισθημάτων σε κάτι υλοποιημένο.
Συναίσθημα αλλά και αξίες. Το ότι σκύβεις το κεφάλι σου για να μπεις στο σπίτι σου και πρέπει να είσαι ταπεινός άνθρωπος είναι και μια κοινωνική αξία. Το ότι χτίζεις το σπίτι σου με τα υλικά που έχεις εδώ στον τόπο σου και είναι απόλυτα οικολογικό, απόλυτα ενταγμένο… δηλαδή η οικονομία κλίμακας, υλικών και δεδομένων είναι απόλυτη. Σήμερα για να έχτιζες ένα σπίτι τόσων τετραγωνικών θα είχες χαλάσει τόσα λεφτά, αυτός δε χάλασε τίποτα. Δεν είχε ανάγκη τα λεφτά για να χτίσει το σπίτι του, αυτό το αριστούργημα. Δεν έβγαλε λεφτά και αποφάσισε να χτίσει το σπίτι του για να πει ότι έβγαλε λεφτά. Είναι διαφορετική η αφετηρία. Ήταν η ανάγκη του να χτίσει το σπίτι του, ήταν ανάγκη του να εκφραστεί, ήταν ανάγκη του να συνδεθεί με την κοινωνία. Η πηγή των πραγμάτων είναι που σήμερα λείπει.
Σήμερα χτίζουμε ένα σπίτι για ποιον λόγο;
Σήμερα χτίζουμε ένα σπίτι γιατί βγάλαμε λεφτά, για να πάμε διακοπές, για να δείξουμε ότι έχουμε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Ξεκινάμε από λάθος δεδομένο. Πώς μπορεί ένας αρχιτέκτονας εύκολα να το κάνει;
Εσύ πώς ξεκινάς στη δουλειά σου; δηλαδή για παράδειγμα έρχεται κάποιος και σου αναθέτει να σχεδιάσεις το σπίτι του…
Είναι πολύ δύσκολο… δε θέλω να βγάλω τον εαυτό μου εκτός της κουβέντας. Στην καθημερινότητα και στον επαγγελματικό μου βιοπορισμό πιθανόν να είμαι μέσα σε αυτό το πράγμα. Απλά προσπαθώ να το κάνω όσο πιο συνειδητά και όσο πιο καλά γίνεται. Προσπαθώ να βρω τις αξίες και τα δεδομένα που με εκφράζουν διαχρονικά. Και η ενασχόλησή μου με το σπίτι του Ροδάκη, η ενασχόλησή μου με το σπίτι του Προβελέγγιου στην Αθήνα και με ένα τρίτο πρότζεκτ, ένα παγκόσμιο μουσείο που προσπαθώ να στήσω, είναι κομμάτι αυτής της προσπάθειας.
Υπάρχει και κάτι πιο πρακτικό που θα ήθελα να ρωτήσω. Πώς αναβιώνεις ένα τέτοιο σπίτι, ποιες είναι οι δικές σου παρεμβάσεις;
Η δικιά μου εμπλοκή με το σπίτι είναι πολλών χρόνων. Ξεκινάει από τα φοιτητικά χρόνια, που γνώρισα το σπίτι και μου φάνηκε κάτι ενδιαφέρον χωρίς όμως να έχω εκτιμήσει σωστά τα δεδομένα μου. Μεγαλώνοντας, ξαναβλέποντας αυτά τα δεδομένα και επανεκτιμώντας τα και δίνοντάς τους πολύ μεγάλη σημασία κατάλαβα ξαφνικά ότι αυτό το σπίτι μπορεί να αναδείξει αυτό που με ενδιέφερε, που όριζε εμένα, ότι ο Ροδάκης πριν από εκατόν πενήντα χρόνια μιλάει για πράγματα που ενδιαφέρουν εμένα αν και έχουν διαφορετική μορφή από αυτή που εγώ φανταζόμουν. Έτσι ξεκινάει η εμπλοκή μου στον να καταφέρω να σώσω αυτό το σπίτι και να το αναβιώσω και να το αναδείξω. Γιατί είναι μια σύνθετη διαδικασία, να το σώσεις, να το αναβιώσεις και μετά να αναδείξεις ότι σήμερα αυτό το κτίσμα είναι πιο σύγχρονο και πιο ουσιαστικό από ποτέ.
Ξεκίνησα λοιπόν μαθαίνοντας ότι το σπίτι γκρεμίζεται και ότι θα γκρεμιστεί τελείως, έψαξα να βρω ποιος είναι ο ιδιοκτήτης, μου πήρε πολλά χρόνια αυτή η διαδικασία. Αυτή τη στιγμή δε θα ήθελα να πω περισσότερα γιατί με κυνηγάνε.
Ποιοι;
Κάποιοι “συνέδελφοι” και υπηρεσίες. Έχουν περάσει εφτά χρόνια και ακόμα δεν έχει βρεθεί άκρη…
Τι άλλο μένει να γίνει στο σπίτι;
Διάφορα πράγματα έχουν να γίνουν, δεν τελειώνουν ποτέ. Είναι ένα project ζωής.
Σε ποιο σημείο θέλεις να έρθει το σπίτι;
Θέλω σιγά σιγά ο κόσμος να καταλάβει την αξία του σπιτιού. Από τη στιγμή που έχει σωθεί με ενδιαφέρει να συντηρηθεί, να συντηρείται και αυτό προσπαθώ καθημερινά να κάνω με τα ίδια μου τα χέρια και με ό,τι μέσα διαθέτω και από κει και πέρα σιγά σιγά να διαβάσει ο κόσμος ξανά τις αξίες του σπιτιού. Αυτό προσπαθώ πλέον, μιλώντας για το σπίτι, ανοίγοντάς το, κάνοντας πράγματα, τα οποία θα αναδείξουν σιγά σιγά την πραγματική αξία του σπιτιού.
Ποια βήματα έχουν γίνει για το άνοιγμα του σπιτιού στον κόσμο; είναι επισκέψιμο;
Έχουμε φτιάξει ένα site Το σπίτι του Ροδάκη, με όλο το υλικό για το σπίτι, φωτογραφίες από το σπίτι αλλά και όλα τα βιβλία και τις δημοσιεύσεις που υπάρχουν για τον Ροδάκη. Ο καθένας μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας και να μας ζητήσει να επισκεφθεί το σπίτι. Αν κάποιος περάσει και είμαστε εκεί πάντα ανοίγουμε!
Εδώ η συζήτησή μας διακόπτεται καθώς κάποιος χτυπά το κουδουνάκι του σπιτιού. Είναι δύο γειτόνισσες που θέλουν να δουν το σπίτι. Ο Διονύσης τις υποδέχεται εγκάρδια. Είναι όμορφο να βλέπεις ανθρώπους να χαίρονται που το σπίτι ζει και πάλι και αβίαστα να μοιράζονται γνώσεις, ιστορίες και βιώματα για αυτό! Τι χαρά και συγκίνηση να νιώθεις πως το σπίτι αυτό, το σπίτι του Ροδάκη, αναπνέει ξανά!