Γεωμετρικοί όγκοι, άλλοτε αναγνωρίσιμοι άλλοτε όχι, στήνονται, βυθίζονται, αναδύονται, καθρεφτίζονται, ποζάρουν, ξεθωριάζουν, αυτονομούνται μέσα σε σκηνικά με γήινους τόνους- συχνά απροσδιόριστα. Είναι οι Νεκρές Φύσεις του Γιώργου Κρανίου που παρουσιάζει στην πρώτη ατομική του έκθεση, στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών.
Ο Γιώργος Κρανίου μίλησε στο Ex_posure.
Αρχικά θα ήθελα να ρωτήσω γιατί επέλεξες αυτό το είδος ζωγραφικής, τη νεκρή φύση;
Υπάρχει μια διαχρονική δυναμική στην ζωγραφική της νεκρής φύσης που βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα. Η απουσία του ανθρώπου, όχι κατ’ ουσία η απουσία της ανθρώπινης συνθήκης, αλλά η απουσία της ανθρώπινης μορφής, του προσώπου, που πρέπει να ζωγραφιστεί, κατά κάποιο τρόπο σε φέρνει πιο άμεσα σε επαφή με τη ζωγραφική πράξη και ίσως πιο άμεσα σε επαφή με το θεατή, καθώς δε βασίζεσαι στην αναπαράσταση ενός άλλου ανθρώπου για μιλήσεις στο κοινό. Δεν ήταν όμως, πρόθεσή μου από την αρχή να κάνω νεκρές φύσεις. Ως μαθητής στο εργαστήριο του Ρόρρη, πάντα με προκαλούσε η απόδοση της ανθρώπινης μορφής, η ζωγραφική του πορτραίτου. Είναι κάτι άλλωστε που δεν εγκαταλείπω ποτέ. Ωστόσο, επειδή ζωγραφίζω εκ του φυσικού, αναζητώ τα θέματά μου σε αυτά που έχω μπροστά μου. Οτιδήποτε ελκύει το βλέμμα μου στο εγγύς περιβάλλον μου. Έτσι παράλληλα με τη ζωγραφική του μοντέλου πάντα ζωγράφιζα και νεκρές φύσεις. Από τις διδασκαλίες του Γιώργου πάλι, άρχισα να συνειδητοποιώ τη σημασία των πραγμάτων για τον άνθρωπο, πως τα πράγματα που μας περιβάλλουν είναι καθρέπτης της προσωπικότητάς μας και η απώλεια των οικείων αντικειμένων, σε ένα βαθμό είναι και απώλεια της ταυτότητάς μας. Δεν εννοώ τα πολύτιμα αντικείμενα αλλά τα απλά, τα καθημερινά και χρηστικά. Αυτά που φέρουν το ανθρώπινο στίγμα. Άλλα ίσως υποβιβασμένα στο επίπεδο του απορρίμματος. Μη-άρτια, άχρηστα, περιθωριοποιημένα αντικείμενα, που τελικά μπορεί να είναι και ανεπιθύμητα. Υπάρχει ένα ενδιαφέρον εκεί γιατί σταδιακά μετατοπίζεται η ματιά από την αποτύπωση της μορφής ενός αντικειμένου στην δημιουργία ενός κόσμου ή μιας κατάστασης. Η ζωγραφική της νεκρής φύσης σου δίνει αυτή τη δυνατότητα.
Ποιες είναι οι εικαστικές επιρροές σου; Υπάρχει κάποια εποχή στην ιστορία της τέχνης ή κάποιο είδος τέχνης που να σε συγκινεί ιδιαίτερα;
Θα μπορούσα να αναφέρω πάρα πολλά ονόματα, από τη προαναγεννησιακή ζωγραφική μέχρι σήμερα. Δε θα έλεγα όμως ότι πρόκειται για επιρροές. Είναι περισσότερο εμμονές. Έχω εμμονές με ορισμένους ζωγράφους περισσότερο από κάποιους άλλους, αλλά και με συγκεκριμένα έργα. Κυρίως έργα που έχω δει δια ζώσης. Πιστεύω πως εάν κάποιος θέλει να ζωγραφίσει πρέπει να δει πολύ ζωγραφική. Προσπαθώ λοιπόν να βλέπω όση περισσότερη ζωγραφική μπορώ, χωρίς να ξεχωρίζω εποχές ή ρεύματα. Για μένα ο Ρέμπραντ είναι εξίσου σύγχρονος όσο και ο Μπέικον. Αν θέλω να βρω λύσεις για μια σύνθεση θα μελετήσω έργα του Μοράντι, εξίσου με έργα του Σεζάν ή του Σαρντέν. Αν θέλω να δω πως μπορεί να συνυπάρξει ο παραστατισμός με την αφαίρεση θα δω εξίσου έργα του Τέρνερ και του ΝτεΣταλ. Δε θα σκεφτώ ότι ο ένας ζωγράφισε 200 χρόνια πριν και ο άλλος 50, ή ότι ο πρώτος υπήρξε εκφραστής του ρομαντισμού ενώ ο δεύτερος του αφαιρετικού εξπρεσιονισμού. Για μένα είναι όλοι σαν να ζωγράφισαν εχθές. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε και δημοπρατήθηκε ένα χειρόγραφο, το «Μανιφέστο για τη Τέχνη» που έγραψε ο Σίλε το 1911. Ξεκινά με τη φράση «Δεν υπάρχει αυτό που ονομάζουμε μοντέρνα τέχνη. Υπάρχει μόνο ένα είδος τέχνης και είναι διαρκές». Με βρίσκει πολύ σύμφωνο αυτή η φράση.
Η νεκρή φύση συχνά αποτελεί υπενθύμιση και παραπομπή στην ανθρώπινη φθορά και θνητότητα. Στη δική σου περίπτωση η αναφορά αυτή μεγεθύνεται από την επιλογή του θέματος των έργων, τα κουτιά φαρμάκων. Μίλησέ μας για αυτή σου την επιλογή, τα κουτιά φαρμάκων και μάλιστα συγκεκριμένων φαρμάκων…
Θέλησα να δω τη νεκρή φύση με μια σύγχρονη ματιά. Όχι τόσο για να πρωτοτυπήσω, αλλά γιατί απευθύνομαι στο σημερινό άνθρωπο. Αυτό που αναφέρετε για τη νεκρή φύση ισχύει. Χαίρομαι επίσης που θεωρείτε ότι επιτείνεται το χαρακτηριστικό αυτό από την επιλογή του θέματος. Πράγματι, το φάρμακο προκαλεί αρνητικούς συνειρμούς και είναι συνυφασμένο με το πόνο, την ασθένεια, το θάνατο. Αλλά μπορεί εξίσου να συμβολίζει την ανακούφιση ή την ίαση, ή την ελπίδα της ίασης. Ίσως ένα δίπολο λοιπόν, ασθένειας και ίασης, πόνου και ανακούφισης. Ωστόσο δεν θέλησα ποτέ να κάνω συμβολικά έργα ή να μιλήσω άμεσα για αυτό. Δεν με αφορά η συμβολική ζωγραφική ή η νοηματική τέχνη. Γιατί να αναζητούμε τα θέματά μας στο μακρινό και το αόρατο; Πάντα με συγκινούσε το ορατό. Όλοι μας έχουμε στο σπίτι μας τουλάχιστον δυο, τρία κουτιά φάρμακα. Είναι μπροστά μας. Από τη στιγμή που μπαίνουν στο έργο παύουν να είναι φάρμακα και γίνονται μορφές που θέλουν διάταξη, σύνθεση, οργάνωση. Γίνονται αντικείμενα ζωγραφικής.
Η επιλογή συγκεκριμένων φαρμάκων, όπως επισημαίνετε δεν έγινε τυχαία. Θέλησα για τους ίδιους περίπου λόγους που ανέφερα παραπάνω, να αποτυπώσω φάρμακα που ως οπτική πληροφορία είναι γνωστά στους περισσότερους. Θέλησα να υπάρχει ένα οικείο οπτικό ερέθισμα από κάτι γνωστό, κάτι που μπορεί ο καθένας να ανασύρει από τη μνήμη ή να βρει δίπλα του. Επίσης ήταν πρόθεσή μου να δω εάν μπορώ να πάρω ένα προϊόν μαζικής παραγωγής και να το καταστήσω μοναδικό, να του δώσω μια αισθητική ποιότητα. Να δω εάν η ζωγραφική έχει αυτή τη δύναμη. Αν μπορώ να πάρω ένα κουτί από φάρμακα που υπάρχει σε χιλιάδες αντίγραφα και να το καταστήσω μοναδικό. Αυτό λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό ως πρόκληση κατά την δημιουργία πολλών εξ αυτών των έργων.
Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται μόνο στο είδος των έργων της ή έχει και άλλες προεκτάσεις;
Θα σας πω. Αναφέρεται πρώτα και κύρια στο είδος των έργων που εκθέτονται. Βέβαια, κάθε έργο από τη στιγμή που τελειώνει είναι ανοικτό σε κάθε ερμηνεία. Και για μένα όλες οι ερμηνείες, είναι πολύτιμες. Ωστόσο, δεν είναι στις προθέσεις μου να καθοδηγήσω τη σκέψη του θεατή πουθενά. Έτσι και με το τίτλο. Είναι αυτός που καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο περιγράφει αυτό που θα δει ο θεατής αν επισκεφτεί την έκθεση. Εάν κάποιος κοιτάζοντας τα έργα και συνδυάζοντάς τα με το τίτλο, βλέπει κάτι περισσότερο, τότε το αποδέχομαι, είναι ευτύχημα για μένα.
Παρουσιάζεις την πρώτη σου ατομική έκθεση μέσα σε ομολογουμένως πρωτόγνωρες συνθήκες λόγω της πανδημίας και των επιπτώσεών της σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Ποια είναι τα συναισθήματά και οι σκέψεις σου για αυτό;
Οφείλω να πω ότι τα έργα, η θεματική αυτή, ξεκίνησαν πριν από την πανδημία. Ωστόσο μεγάλο κομμάτι της εξελίχθηκε την περίοδο της πανδημίας και εν καιρό εγκλεισμού. Σίγουρα η καινούρια κοινωνική συνθήκη που ζήσαμε με κάποιο τρόπο επηρέασε την εξέλιξη των έργων. Τώρα όσον αφορά τα συναισθήματα και τις σκέψεις μου, νομίζω ότι συμβαδίζουν με αυτές των περισσότερων. Εν μια νυκτί έκλεισαν θέατρα, μουσικές σκηνές, μουσεία, γκαλερί, χώροι τέχνης, καλλιτεχνικά εργαστήρια. Επήλθε ένας μικρός θάνατος της τέχνης. Υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά μας. Κάτι που νομίζω ότι δεν έχουμε πλήρως αποτιμήσει ακόμα, και κάτι που θα βρει μια διέξοδο να εκφραστεί. Ίσως όχι άμεσα, αλλά θα βγει. Ελπίζω αυτή η πρωτόγνωρη κατάσταση να έκανε το κόσμο να καταλάβει πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός, ο σύγχρονος πολιτισμός, όχι τα μνημεία, αλλά ο ενεργός σύγχρονος πολιτισμός, με κάθε μέσο έκφρασής του. Με ανησυχεί το γεγονός ότι μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι αναμεσά μας που το συμπέρασμα που έβγαλαν από όλη αυτή τη περιπέτεια είναι ότι τελικά ο σύγχρονος πολιτισμός δεν είναι και τόσο σημαντικός, ότι μπορούμε και χωρίς αυτόν. Ίσως να υπάρχουν και τέτοιοι άνθρωποι, που ο πολιτισμός τους ενοχλεί. Που τους αρκεί, οι μόνες παραστάσεις που ανεβαίνουν, να είναι σε αποστειρωμένες αίθουσες που παίζουν παραγωγές μιας καθεστηκυίας κουλτούρας μιας επαναλαμβανόμενης ακίνδυνης αισθητικής. Με ανησυχεί που υπάρχουν άνθρωποι που συνηθίζουν στην ιδέα μια διαδικτυακής παράστασης θεάτρου, χορού, μουσικής, ή έκθεσης τέχνης με τους καλλιτέχνες πίσω απ΄το γυαλί, χωρίς να έχουν καταβάλει οι ίδιοι ως θεατές, την ελάχιστη προσπάθεια ψυχικής προετοιμασίας να προσέλθουν στον φυσικό χώρο της τέχνης. Αυτό είναι χειρότερο για μένα, από αυτό που περάσαμε.
Μίλησέ μας λίγο περισσότερο για την ψυχική προετοιμασία στην οποία αναφέρεσαι, αυτήν που θα πρέπει να έχουμε κάνει ως θεατές προτού επισκεφθούμε έναν χώρο τέχνης.
Ξέρετε δεν είναι απαραίτητα ψυχική. Ακόμα και η ελάχιστη φυσική προετοιμασία, ακόμα και η διαδικασία της μετάβασης σε ένα χώρο τέχνης έχει τη σημασία της που ίσως αντανακλά και σε κάτι πιο εσωτερικό. Το γεγονός ότι θα ετοιμαστείς να δεις μια παράσταση ή να επισκεφτείς ένα μουσείο ή μια γκαλερί και να αφιερώσεις κάποιες ώρες εκεί είναι σημαντικό. Το ότι θα βρεθείς στο χώρο μαζί με άλλους επισκέπτες, το ότι ίσως προσπαθήσεις να μαντέψεις τις δικές τους αντιδράσεις, ή ακόμα να κάνεις μια συζήτηση για αυτό που είδες. Όλα αυτά, τα απλά πράγματα έχουν τη σημασία τους καθώς μας κάνουν μέτοχους στην τέχνη, ίσως και συμμέτοχους στη δημιουργία.
Πιστεύεις στις θεραπευτικές ιδιότητες της τέχνης;
Είναι κάτι που δεν το έχω σκεφτεί οπότε δε μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα. Για μένα η ζωγραφική είναι εσωτερική ανάγκη που πρέπει να καλυφθεί. Ζωγραφίζω γιατί δε μπορώ να κάνω αλλιώς. Με αυτή την έννοια ναι, ίσως έχει και θεραπευτικές ιδιότητες.
Γιώργος Κρανίου, Νεκρές Φύσεις
10.04.2021 – 15.05.2021