Η έκθεση Εγκώμιο της σκιάς της Νίνας Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται μέχρι και τις 30/03/2025 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Προσφέρει στον επισκέπτη μια μοναδική εμπειρία εμβύθισης σε ένα περιβάλλον ατμοσφαιρικό, μυσταγωγικό, όπου η γραφή και το κείμενο, δομικά συστατικά του έργου της Παπακωνσταντίνου, συνυπάρχουν και συνομιλούν με το ημίφως και τις σκιές – όλα μοναδικά σκηνογραφημένα από την ίδια την εικαστικό αλλά και την επιμελήτρια της έκθεσης, Άννα Καφέτση.
Η έκθεση που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2024 πήρε παράταση και ολοκληρώνεται την Κυριακή 30 Μαρτίου 2025.
Η Νίνα Παπακωνσταντίνου μίλησε για αυτή στο Ex_posure.
Η έκθεση που παρουσιάζεις αυτή την περίοδο στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση, δίνει την αίσθηση μιας in situ εγκατάστασης. Μίλησέ μας για τον χώρο και την ιδιαιτερότητά του, για τα χαρακτηριστικά των έργων που διαμορφώθηκαν για να «κατοικήσουν» σε αυτόν καθώς και για τη συνεργασία σου με την Άννα Καφέτση στο συγκεκριμένο project.
Η έκθεση πράγματι έχει στηθεί σε απόλυτη σχέση με το συγκεκριμένο χώρο του Μεγάρου Μουσικής. Τα ίδια τα έργα διαμορφώθηκαν τελικά μέσα στο χώρο της έκθεσης, με γνώμονα τόσο τον διάλογο μεταξύ τους, όσο και τη σχέση τους με την «ατμόσφαιρα» που δημιουργεί το κείμενο του Τανιζάκι, η οποία πλαισιώνει την έκθεση.
Η Υπηρεσιακή Αυλή είναι πράγματι ένας ιδιαίτερος χώρος, με την έννοια ότι δεν είναι «white cube”, έχει βιομηχανικά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι δυνατόν να επιβληθούν στα έργα. Από την άλλη, είναι ένας πολύ μεγάλος χώρος, ο οποίος επιτρέπει και υποβάλλει έργα μεγαλύτερης κλίμακας.
Νομίζω ωστόσο πως στη δική μου περίπτωση λειτούργησε πολύ καλά, χάρη και στην καθοδήγηση και την εμπειρία της επιμελήτριας Άννας Καφέτση. Ολόκληρη η έκθεση είναι το αποτέλεσμα μιας πολύ γόνιμης συνεργασίας και συνομιλίας εικαστικού-επιμελητή, από τη σύλληψη των έργων μέχρι το στήσιμο στο χώρο.
Ο τίτλος της έκθεσης «Εγκώμιο της Σκιάς» προέρχεται από το ομώνυμο βιβλίο του Ιάπωνα συγγραφέα Τζουνίτσιρο Τανιζάκι, στο οποίο αναδεικνύεται η ιαπωνική αισθητική και αντίληψη της ομορφιάς. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του ο Τανιζάκι αναφέρεται στη σκιά, στο ημίφως, στα φυσικά υλικά, κυρίως το ξύλο και το χαρτί, μιλώντας για την ιαπωνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική και κουλτούρα και τα εγκωμιάζει ως βασικά συστατικά της αισθητικής απόλαυσης. Στοιχεία που δημιουργούν μια μυσταγωγία σύνδεσης του άνθρωπου με τη φύση.
Τι ακριβώς προσδίδουν αυτά τα στοιχεία στο έργο σου και στη έκθεση εφόσον μας «καλείς» να τα προσεγγίσουμε μέσω αυτών;
Στην έκθεση «Εγκώμιο της Σκιάς» επιχειρώ να δημιουργήσω τις συνθήκες μίας συνομιλίας ανάμεσα στα κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και τις αισθητικές αντιλήψεις του Τζουνιτσίρο Τανιζάκι σχετικά με τη λογοτεχνία, μέσα από την περιγραφή του γιαπωνέζικου σπιτιού στο ομότιτλο βιβλίο του. Επεδίωξα λοιπόν να τονίσω το συσχετισμό αυτό μέσα από ανάλογα υλικά, τα οποία χρησιμοποίησα τόσο για να αναφερθώ στη γιαπωνέζικη παράδοση (για παράδειγμα, τα ριζόχαρτα στο σότζι, την πόρτα που συνδέει το εσωτερικό του σπιτιού με τον κήπο ή το δρόμο) και διυλίζουν το φως), όσο και για να «μεταφέρω» και μέσα από τα ίδια τα φυσικά υλικά την ατμόσφαιρα των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη.
Ο έτερος συνομιλητής της έκθεσης είναι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, κείμενα του οποίου έχεις ξεχωρίσει και μετουσιώσει σε “τοπία λέξεων” – μια φράση με την οποία έχεις αναφερθεί στα έργα σου στο παρελθόν.
Ποια στοιχεία της προσωπικότητας αλλά του έργου του Παπαδιαμάντη ενσωματώνεις στα έργα αλλά και στην έκθεση αυτών και πώς τα στοιχεία αυτά συμβάλλουν, ολοκληρώνουν την αισθητική εμπειρία του επισκέπτη;
Το ημίφως του Τανιζάκι συνδιαλέγεται με το σκιόφως που φέρουν μέσα τους οι ήρωες του Παπαδιαμάντη. Στην έκθεση αυτή, και στη δική μου ανάγνωση των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη, προέχουν η σχέση του συγγραφέα με τη φύση, η οποία αποκαλύπτει μέσα από τη γραφή του ένα τοπίο αισθήσεων θα έλεγα. Με συγκινεί η κατάνυξη, η αγνότητα και η καθαρότητα της ψυχής του. Οι λέξεις του λάμπουν.
Προσπάθησα να αποδώσω τη δική μου εμπειρία ανάγνωσης του Παπαδιαμάντη με υλικά που αντιστοιχούν στα αποσπάσματα που επέλεξα, όπως το φως για το βίντεο «Υπό την βασιλικήν δρυν», λευκή ακουαρέλα και κιμωλία σε ριζόχαρτα για το «Όνειρο στο κύμα», γράφοντας πάνω σε επιφάνειες αλειμμένες με κερί στο τραπέζι, στο έργο «Αμαρτίας φάντασμα», με τον αέρα που κουνάει το χαρτί και αλλοιώνει τις λέξεις στο «Αερικό στο δέντρο» και ούτω καθεξής.
Τα έργα αλλά και η έκθεση ως συνολική εμπειρία και βίωμα εμπεριέχουν ως δομικά συστατικά τους στοιχεία από το έργο και την προσωπικότητα του Τανιζάκι και του Παπαδιαμάντη.
Τι έχει να δώσει στη συγκεκριμένη χωροχρονική συνθήκη στην οποία βρισκόμαστε ο Παπαδιαμάντης και ο Τανιζάκι;
Νομίζω πως η «συνάντηση» αυτή του Παπαδιαμάντη με τον Τανιζάκι είναι απλώς η αφορμή, το υλικό που χρησιμοποιώ για να αναδείξω μία πρόταση ανάγνωσης. Ουσιαστικά πρόκειται για το πώς βλέπω εγώ την ανάγνωση, τα λογοτεχνικά κείμενα, τα βιβλία.
Η υπέροχη γραφή του Παπαδιαμάντη είναι προφανώς δυσνόητη για τη νέα γενιά, η οποία έχει αποκτήσει άλλες συνήθειες γραφής, ανάγνωσης, επικοινωνίας γενικότερα. Το γεγονός αυτό από μόνο του καθιστά κατά τη γνώμη μου εξαιρετικά επείγουσα την ανάδειξη της γλώσσας του ως υπενθύμιση ότι υπάρχουν και αυτές οι άλλες λέξεις, που συνθέτουν έναν άλλον κόσμο.
Αυτό βεβαίως δε σημαίνει πως στόχος της έκθεσης είναι να μιλήσει για το ζήτημα της γλωσσικής επικοινωνίας των σημερινών νέων. Το ίδιο ισχύει και για τις αντιλήψεις του Τανιζάκι για το ημίφως στο γιαπωνέζικο σπίτι, δηλαδή την αμφισημία στη λογοτεχνία, τις πολλαπλές δυνατότητες νοημάτων κατά συνέπεια.
Πόσο σημαντικό είναι τελικά για εσένα να γνωρίζει -και σε ποιο βαθμό- ο επισκέπτης της συγκεκριμένης έκθεσης τα έργα του Τανιζάκι και του Παπαδιαμάντη στα οποία αναφέρεσαι;
Τα έργα των δύο λογοτεχνών είναι η αφετηρία, η αφορμή για να εξερευνήσω έναν άλλο τρόπο ανάγνωσης. Είναι ίσως βοηθητικό για τον επισκέπτη να γνωρίζει τα έργα αυτά, για να πλησιάσει την έκθεση από την πλευρά του καλλιτέχνη. Όμως, δεν είναι απαραίτητο. Η ατμόσφαιρα της γραφής, της ανάγνωσης, της σχέσης με τις λέξεις δεν αφορά μόνο τους δύο αυτούς λογοτέχνες, αφορά για μένα τη λογοτεχνία συνολικά.