Τάσος Βρεττός , Τ(ρ)όποι Λατρείας / Συνέντευξη

 Είναι ένα ταξίδι που ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια και ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί. Πλούσιο σε χρώματα, ήχους, μυρωδιές, δυνατά συναισθήματα.

Είναι ένα ταξίδι σε τόπους ανάμεσά μας που όμως δε γνωρίζουμε, σε τρόπους που φαντάζουν διαφορετικοί, ξένοι μα που ξαφνιάζουν, συγκλονίζουν με την ένταση και την αλήθεια τους.

Είναι η συναρπαστική, πολυπολιτισμική περιπλάνηση του φωτογράφου Τάσου Βρεττού στους χώρους λατρείας μεταναστών και προσφύγων στο κέντρο και τα περίχωρα της Αθήνας.

Είναι ένα ταξίδι που όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος: «ξεκίνησε σαν εξερεύνηση. Έγινε εμμονή. Κατέληξε σαν κατάδυση που δεν ήθελα να τελειώσει».

 Το μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει για πρώτη φορά τη φωτογραφική «έρευνα πεδίου» του Τάσου Βρεττού. Στην έκθεση και την έκδοση που την συνοδεύει, παρουσιάζονται συνολικά 44 “Τ(ρ)όποι Λατρείας” στο λεκανοπέδιο της Αττικής.

Ο φωτογράφος καταγράφει ένα αόρατο δίκτυο στο σώμα της πόλης: υπόγεια και ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, πολυκατοικίες και γκαράζ, γήπεδα και υπαίθριοι, δημόσιοι χώροι, πλατείες και αυλές, πρόχειρα καταλύματα, ιδιοκατασκευές σε προσωρινές αλλά και μόνιμες διευθύνσεις, ομάδες Βουδιστών, Μουσουλμάνων, Ινδουιστών, Σπιριτσουαλιστών και Χριστιανών διαφόρων δογμάτων και πολλαπλών εθνικών προελεύσεων (Αιθίοπες, Αφγανοί, Αιγύπτιοι, Πακιστανοί, Νιγηριανοί, Σενεγαλέζοι, Φιλιππινέζοι, Ινδονήσιοι, Ιρακινοί κ.α.).

Ο μουσικός Μιχάλης Καλκάνης, ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση του Βρεττού, κατέγραψε ηχητικά ένα ενδεικτικό τμήμα όσων μαρτυρεί η κάμερα του φωτογράφου και στη συνέχεια, επεξεργάστηκε μουσικά το υλικό, ώστε αυτό να παρουσιαστεί στην έκθεση σε ειδικά διαμορφωμένες ηχητικές εγκαταστάσεις.

Την έκθεση Τ(ρ)όποι Λατρείας του Τάσσου Βρεττού στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, που παρατάθηκε και θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 2016, αλλά και τη σχετική έκδοση έχουν επιμεληθεί οι Νάντια Αργυροπούλου και Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

 

Ο Τάσσος Βρεττός μίλησε στη Ελένη Ζυμαράκη Τζώρτζη.

 

Ε.Ζ. Πώς ‘εξημερώνονται’ οι άνθρωποι ώστε να δεχτούν να φωτογραφηθούν σε πολύ προσωπικές και φορτισμένες στιγμές, σε χώρους θρησκευτικής λατρείας; Διαπιστώσατε πως ήταν πιο εύκολο να προσεγγίσετε και να φωτογραφίσετε κάποιες ομάδες ανθρώπων και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις;

Η εξημέρωση για μένα είναι δημιουργία δεσμών, το χτίσιμο εμπιστοσύνης, που μου είναι αναγκαία σε κάθε φωτογραφική μου εξερεύνηση. Δεν είμαι επισκέπτης. Η εμπιστοσύνη είναι αμφίδρομη. Έχω την ίδια ανάγκη επικοινωνίας για να μπορέσω να λειτουργήσω. Σε κάθε τόπο που επισκέφτηκα και έζησα είχα την αγωνία της πρώτης φοράς. Ακολουθώ πιστά τους κανόνες, σέβομαι τους ανθρώπους που με δέχονται στον προσωπικό τους χώρο, στο ναό τους. Ακολουθώ τις διαδικασίες του κάθε χώρου. Γίνομαι μικρός, αόρατος, όχι ηθελημένα αλλά γιατί αισθάνομαι το ίδιο αμήχανα. Περιμένω ένα νεύμα, ένα χαμόγελο και μία πρώτη ματιά που θα με ενθαρρύνει. Κάθε ναός, αλλά και κάθε νέα επίσκεψη ήταν και μία καινούργια εμπειρία. Με βοηθάει η διαίσθηση μου. Μπαίνω σε ένα ναό και νιώθω την αύρα των ανθρώπων. Οι περισσότεροι με δέχτηκαν με καλοσύνη. Η αρχική συστολή και επιφυλακτικότητα εξελίχθηκαν στις περισσότερες περιπτώσεις σε οικειότητα, εγγύτητα και φιλία. Λίγες είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων που δεν μπορέσαμε να ξεπεράσουμε την απόσταση ασφαλείας. Μπορεί να ήμουν πάντα δεκτός αλλά κάποιες φορές είχα την αίσθηση ότι ήταν υπό όρους πράγμα που δεν με βοήθησε να λειτουργήσω ελεύθερα.

Ίσως τελικά να είναι η εσωτερική ζεστασιά που ένοιωσα σε πολλούς ναούς, ανεξαρτήτως θρησκεύματος, που με βοήθησε να προσεγγίσω ευκολότερα κάποιες ομάδες ανθρώπων.

Ε.Ζ. Ποιο υπήρξε το αρχικό σας κίνητρο για αυτή τη συναρπαστική, πολυπολιτισμική περιπλάνηση; σε ποιο βαθμό αναζητήσατε και επιδιώξατε να αποτυπώσετε την ομορφιά των όσων είδατε και ζήσατε στους τ(ρ)όπους λατρείας;

Αναζήτησα το αδιόρατο, το μυστήριο, το απόκρυφο, τον ήχο και τα ακούσματα πίσω από μία κλειστή πόρτα. Κίνητρο μου η έμφυτη περιέργεια, η δύναμη της πίστης, οι φόβοι μου, η ανάγκη να εξερευνήσω το βάθος της έκστασης και της πίστης, η εμπιστοσύνη που μου έδειξαν, η καλοσύνη των ανθρώπων, το μεγαλείο των εμπειριών που έζησα τρία χρόνια, η ευγνωμοσύνη που αισθάνομαι για όλους τους πιστούς που μοιράστηκαν τις μοναδικές αυτές στιγμές μαζί μου.

Το ταξίδι αυτό ξεκίνησε σαν εξερεύνηση. Έγινε εμμονή. Κατέληξε σαν κατάδυση που δεν ήθελα να τελειώσει. Επί τρία χρόνια ζω δύο παράλληλες ζωές παλεύοντας να κρατήσω μία ισορροπία στους δύο κόσμους.

Μετά από τρία χρόνια θέλησα να το μοιραστώ. Να δείξω τον κρυμμένο άλλο κόσμο. Να του δώσω αξία και αναγνώρηση. Να μάθουμε εμείς οι Αθηναίοι ότι στο δικό μας κόσμο υπάρχουν και άλλοι μικρόκοσμοι οι οποιοι λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τον δικό μας.

Ε.Ζ. Στο όνομα της θρησκείας ή εξαιτίας αυτής ο άνθρωπος δε χάνει την ευκαιρία να δείχνει τον χειρότερο εαυτό του. Έτυχε να δείτε αυτή την πλευρά των ανθρώπων σε αυτή τη διαδρομή;

Είναι παγίδα να ποινικοποιούμε θρησκείες εξαιτίας του φανατισμού. Είναι άλλοι οι λόγοι που οδηγούν στο φανατισμό κάτω από την ομπρέλα των θρησκειών. Δεν θέλω να το αναλύσω.

Τρία χρόνια τώρα δεν συνάντησα τη ‘χειρότερη πλευρά’. Έζησα την ένταση της πίστης πολλές φορές ακραία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μου δημιούργησε αρνητικά αισθήματα.

E.Z. Ποια εικόνα και ποιο συναίσθημα έχουν αποτυπωθεί μέσα σας πιο έντονα;

Δεν μπορώ να ξεχωρήσω μία εικόνα. Αισθάνομαι πλούσιος από εικόνες, από χρώματα, από πρωτόγνωρη κορύφωση συναισθημάτων σε πρόσωπα, σε σώματα, σε κινήσεις, με πόνο, με χαρά, με έκσταση, με σιωπή με γαλήνη.

Πολλές φορές έζησα την προσωπική μου διαδικασία κάθαρσης, διαλογισμού, επαναξιολόγησης. Μία θεραπεία της ψυχής μου.

Το πιο έντονο συναίσθημα είναι η ευγνωμοσύνη για το τεράστιο δώρο της αποδοχής που μου χάρισαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι εδώ και τρία χρόνια.

Ε.Ζ. Πόσο διαφορετικοί είναι οι τρόποι λατρείας που βιώσατε από τους δικούς μας και σε τι έγκειται η διαφορετικότητα;

Ναοί των μικρών πραγμάτων, ναοί των χρωμάτων, ναοί πλουραλιστικοί, ναοί εξωστρεφείς, ναοί γαλήνιοι, ναοί αυστηροί. Όλοι οι ναοί των μεταναστών μετουσιώνουν την μακρινή πατρίδα τους, την οικογένεια και τη ζωή που άφησαν πίσω, τους συμπατριώτες τους, τις ρίζες τους, τα ήθη και τα έθιμα τους. Είναι η πίστη και η ευγνωμοσύνη στο Θεό που τους έφερε ζωντανούς στον τόπο μας. Ο τόπος λατρείας είναι το νήμα που κρατάει όλους τους πιστούς ενωμένους, αλληλέγγυους σε ένα κόσμο ξένο και πολλές φορές αδιάφορο.

Η διαφορά τους με τους δικούς μας ναούς έγκειται στον άτυπο και αυτοσχέδιο χαρακτήρα τους. Δεν είναι ο τόπος αλλά ο τρόπος των πιστών που μετατρέπουν ένα χώρο σε ιερό.

Ε.Ζ. Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να έχετε φωτογραφίσει από τους τ(ρ)όπους λατρείας αλλά δεν τα καταφέρατε;

Πολλές φορές. Είναι η λεπτή γραμμή που δεν μπορώ να ξεπεράσω. Από σεβασμό, αμηχανία, συγκίνηση, ψυχική ανάταση.

Δεν κατάφερα να μείνω αμέτοχος παρατηρητής. Ο φωτογραφικός φακός που συνήθως λειτουργεί ως ένα φράγμα ασφαλείας συναισθημάτων και προσωπικής εμπλοκής δεν μπόρεσε να με προστατεύσει. Στην απόλυτη σιγή του διαλογισμού αισθανόμουν ότι η ανάσα και οι παλμοί μου ήταν εκκωφαντικοί.

Η στιγμή της κλιμάκωσης σε πολλές λειτουργείες με καθήλωσε ανήμπορο να αντιδράσω. Έζησα στιγμές που δεν θα μπορούσαν να αποτυπωθούν σε μία ή χίλιες εικόνες.

Τελικά αποδέχτηκα ότι σε αυτή τη διαδρομή, όπως και σε κάποιες άλλες στο παρελθόν, η βιωματική εμπειρία κάποιες στιγμές είχε μεγαλύτερη αξία από τη φωτογραφική καταγραφή.

E.Z. Ποια από τις αντιδράσεις ή ποιο από τα σχόλια του κοινού σας ξάφνιασαν, ευχάριστα ή δυσάρεστα;

Άνθρωποι κάθε ηλικίας και κάθε εθνότητας αγκάλιασαν τους τ(ρ)όπους λατρείας. Ήταν ένα απίστευτο καλωσόρισμα που ξεπέρασε το όριο της αποδοχής και του ενθουσιασμού.

Η ανθρωπολογική διάσταση της καταγραφής μου, άγγιξε το κοινό με ένα τρόπο πρωτόγνωρο.

Πιστεύω ότι το τελευταίο χρόνο όλοι μας ζούμε με ένταση τις παγκόσμιες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Δεν μένουμε αμέτοχοι παρατηρητές. Έχουμε ευαισθητοποιηθεί. Παράλληλα έχουμε όλοι πληγεί από την βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση του τόπου μας. Όταν ξεκίνησα την περιπλάνηση στους τόπους λατρείας της πόλης μας δεν ήξερα που θα καταλήξει, ούτε είχα φανταστεί την έκταση του μεταναστευτικού που βιώνουμε σήμερα.

Το κοινό είναι ώριμο να δεχτεί και να νιώσει τις προεκτάσεις της αποτύπωσης του φωτογραφικού μου υλικού. Οι επισκέπτες δεν έμειναν αμέτοχοι παρατηρητές μιας έκθεσης. Περπάτησαν στους δρόμους των τόπων λατρείας, άκουσαν τους ήχους, είδαν και ένιωσαν τη δύναμη της πίστης που όλους μας κρατάει ζωντανούς σε δύσκολους καιρούς.

Πιστεύω ότι η επίσκεψη στην έκθεση είναι ένα βιωματικό ταξίδι.

Αισθάνομαι απίστευτα πλούσιος από την ανταπόκριση του κοινού. Τους ευχαριστώ πολύ που έγιναν συνοδοιπόροι μου σε αυτό το ταξίδι της λατρείας.

 

Τάσος Βρεττός, http://www.studiovrettos.gr

 

Τάσος Βρεττός, Τ(ρ)όποι Λατρείας, Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς,

http://www.benaki.gr/index.asp?lang=gr&id=202020001&sid=1779