Ex_posure: Κατερίνα Ζαχαροπούλου
Ήταν κάπου ανάμεσα στο 1686 και το 1710 όταν η Petronella Oortman, μια πλούσια σύζυγος ενός εμπόρου μεταξιού στο Άμστερνταμ σχεδίασε και επιμελήθηκε την κατασκευή ενός περίτεχνου και πανάκριβου κουκλόσπιτου, ακριβούς αντίγραφου του πολυτελούς σπιτιού των εννιά δωματίων όπου έμενε με τον σύζυγό της, Johannes Brandt.
Το κουκλόσπιτο αυτό σήμερα αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της μόνιμης συλλογής του Rijksmuseum.
Εκεί το είδε για πρώτη φορά η Κατερίνα Ζαχαροπούλου η οποία του έδωσε πνοή και το ξαναζωντάνεψε μέσα από το έργο της, αρχικά με το Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman – το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Bey Hamam το 2011 και ξαναπροβάλλεται τώρα και μέχρι τις 12 Μαρτίου 2017στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς σε επιμέλεια της Συραγώς Τσιάρα – και στη συνέχεια με Το Τραπέζι των Αφηγήσεων μία περφόρμανς-εγκατάσταση που τρέχει παράλληλα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ως τις 24 Φεβρουαρίου 2017.
Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου μας μίλησε για τα δύο αυτά έργα, το Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman και την εξέλιξή του, Το Τραπέζι των Αφηγήσεων, καθώς και για την εμπειρία της από τις μέχρι τώρα συναντήσεις της με το κοινό και τη συμμετοχή αυτού στο ίδιο το έργο, μέσα από μια σειρά προσωπικών σκηνογραφιών/σκηνοθεσιών και των αναδυόμενων αναδρομών/αφηγήσεων/προσδοκιών που κάθε φορά οι συμμετέχοντες πρωταγωνιστές καταθέτουν, μοιράζονται.
Ε.Ζ. Η έκθεση Το Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman που αυτή τη χρονική στιγμή έχουμε την ευκαιρία να δούμε και στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, πρωτοπαρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη το 2011. Παρουσιάζεται παράλληλα με Το Τραπέζι των Αφηγήσεων μια περφόρμανς-εγκατάσταση στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Θα θέλατε να μας εξηγήσετε πώς συνδέονται αυτά τα δύο projects; το δεύτερο προέκυψε ως συνέχεια του πρώτου και αν ναι με ποιο σκεπτικό; τι ωρίμασε και το project υλοποιείται τούτη τη χρονική στιγμή;
Κ.Ζ. Πράγματι, «Το Τραπέζι των Αφηγήσεων» προέκυψε μετά από «Tο Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman», σαν επίλογος μιας ιστορίας που ξεκίνησε τον 17ο αιώνα μέσα σε απολύτως διαφορετικές συνθήκες από αυτό που σήμερα ονομάζουμε αστικό πολιτισμό. Το έργο στο Μουσείο Μπενάκη αναφέρεται ιστορικά σε ένα Κουκλόσπιτο-έκθεμα, ενώ το έργο-εγκατάσταση στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση είναι μια «λαϊκή» αφήγηση για τα σπίτια που έχουμε, που χάνουμε ή που επιθυμούμε στις σημερινές συνθήκες τις οποίες όλοι γνωρίζουμε από πρώτο χέρι… Τα δύο έργα περιέχονται το ένα στο άλλο, μόνο που η Πετρονέλλα Όορτμαν είναι μια γυναίκα φανερά εγκλωβισμένη στην ιστορία της, την ουτοπία της, τα βιώματά της, και φυσικά ήταν για μένα πρόσχημα εισόδου σε μια ιδέα ταύτισης με το απραγματοποίητο υπό όρους αισθητικούς και αρκετά υπαινικτικούς. Το έργο που εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη «κτίσθηκε» μέσα σε ένα μικρό κουτί και ύστερα ξεδιπλώθηκε πολλαπλασιασμένο στη Στέγη επάνω σε ένα Τραπέζι για να χωρέσει γύρω του όσους και όσες επιθυμούσαν να μιλήσουν για το Σπίτι, την ατομική ελευθερία να ζεις σε αυτό όπως επιθυμείς, για τον φόβο της απώλειας, την ανάκληση της μνήμης μέσα από το τραύμα ή τη νοσταλγία.
Ε.Ζ. Σε αντίθεση με το Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman, όπου πρωταγωνιστείτε σε μια σειρά αφηγήσεων που προβάλλονται ως βιντεοσκοπημένες performances οι οποίες λαμβάνουν χώρα στα δωμάτια του Κουκλόσπιτου, στο Τραπέζι των Αφηγήσεων αφήνετε τον καλεσμένο σας να πρωταγωνιστήσει αφηγούμενος δικές του ιστορίες.
Καθώς έχουν ήδη υλοποιηθεί κάποιες από τις προγραμματισμένες performances τι είδους συναισθήματα, σκέψεις και ιδέες έχουν προκύψει σε σχέση με τα αρχικά συναισθήματα, σκέψεις και ιδέες αλλά και προσδοκίες σας;
Κ.Ζ. Η εμπειρία είναι πολύ πιο δυνατή από τις αρχικές προσδοκίες μας, τις δικές μου και των εξαιρετικών συνεργατών εκ μέρους της Στέγης που χωρίς την συμβολή τους δεν θα είχε δημιουργηθεί αυτή η μαγεία. Τα συναισθήματα από τις Αφηγήσεις των συμμετεχόντων είναι πέρα από την συγκίνηση ή την ικανοποίηση, βαθειά ανθρώπινα, παρηγορητικά και σχεδόν θεραπευτικά για όλους μας, τόσο τα δικά μου, που τελώ «χρέη» οικοδέσποινας, όσο και των καλεσμένων που αφήνονται στην δημόσια έκθεση χωρίς να αισθάνονται ότι απογυμνώνονται από το προσωπικό και το ιδιωτικό. Μάλλον έχω την μεγάλη χαρά να βλέπω μέσα από αυτό το έργο την δύναμη μετασχηματισμού που έχει η τέχνη όταν το κοινό γίνεται κομμάτι της παραγωγής της.
Ε.Ζ. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τις συναντήσεις που έγιναν στο Τραπέζι των Αφηγήσεων με τη συμβολή του Δικτύου Μέλισσα αλλά και του περιοδικού Σχεδία;
Κ.Ζ. Τόσο το Δίκτυο Μέλισσα όσο και το περιοδικό Σχεδία, είναι οι φορείς μέσα από τους οποίους έφτασαν στο Τραπέζι των Αφηγήσεων άνθρωποι που πραγματικά βρέθηκαν στο δρόμο. Από τις γυναίκες πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, την Αφρική, φτιάχτηκαν τραπεζαρίες, στήθηκαν φαγοπότια με τους «απόντες», στρώθηκαν χαλιά και ακούστηκαν ιστορίες για σπίτια βομβαρδισμένα, για νοικοκυριά κλεμμένα, για αδέλφια και γονείς που έμειναν πίσω ζώντας σε ερειπωμένες γειτονιές.
Οι μινιατούρες λειτούργησαν σαν σκηνές από μια ζωή που διαλύθηκε μαζί με ό,τι την έκανε να μοιάζει φυσιολογική. Όσο για την Σχεδία.. είναι ακριβώς η σανίδα σωτηρίας με την οποία κάποιοι μπορεί και να φτάσουν ξανά στην ασφάλεια μιας κατοικίας. Έτσι απλά οι καλεσμένοι μας από την Σχεδία εξομολογήθηκαν την περιπέτειά τους, ανατρέχοντας στα δωμάτια της παιδικής τους ηλικίας, στα νοικοκυρεμένα σπίτια τους πριν από την κρίση, στις δομές φιλοξενίας με τα στοιχειώδη, στον ύπνο στο δρόμο. Συμπέρασμα: Το Κουκλόσπιτο είναι εν τέλει το «όχημα» για να ταξιδέψουν ιστορίες, ουτοπίες και προσμονές, μνήμες και επιθυμίες σε μια εποχή παγερά αδιάφορη συχνά στην ανθρώπινη ανάγκη για ασφάλεια και παρηγοριά.
Ε.Ζ. Θα θέλατε να μας αναφέρετε ένα αντικείμενο από το Τραπέζι των Αφηγήσεων με “φορτίο” αρνητικό για εσάς και ένα με θετικό;
Κ.Ζ. Όλα τα αντικείμενα, για όλους μας, κουβαλούν ταυτόχρονα και τα δύο.. Η δική μας ματιά στο χρόνο αλλάζει απλά τις σχέσεις ανάμεσά τους, πότε θετικά πότε αρνητικά. Για μένα τα αντικείμενα που μετακόμισαν στο Τραπέζι των Αφηγήσεων είναι τα ξόρκια απέναντι στους δαίμονες του απρόβλεπτου, όταν αυτό διαλύει τις ζωές των ανθρώπων. Οι μινιατούρες ζουν όσο οι Αφηγήσεις τους δίνουν νόημα.
Ε.Ζ. Ποια αντικείμενα θα επιλέγατε (ή έχετε επιλέξει σε κάποια από τις ήδη υλοποιημένες performances) για μία δική σας αφήγηση στο Τραπέζι των Αφηγήσεων και πώς θα ξεκινούσε η αφήγηση αυτή;
Κ.Ζ. Θα ξεκινούσα από την παιδική κούνια, θα προσέθετα ένα στρώμα στο πάτωμα και στην συνέχεια, δίπλα του θα έβαζα το πιάνο. Θα άναβα όλα τα φώτα και θα ξεκινούσα την αφήγηση από την ζωή ενός ανθρώπου που από την ασφάλεια της παιδικής ζωής βρέθηκε στο δρόμο. Τον έσωσε η σχέση του με την τέχνη και η ζωή του φωτίστηκε ξανά, επιτρέποντάς του να αντλήσει δύναμη από τα τραύματά του. Αυτή είναι μια πραγματική ιστορία που ακούστηκε στο Τραπέζι των Αφηγήσεων, με αυτήν θα ξεκινούσα γιατί κρύβει όλη την ουσία αυτού του έργου: ένα σπίτι του νου που διαρκώς αλλάζει για να μας χωρέσει.
Ε.Ζ. Έχετε σκεφτεί την πιθανή συνέχεια-εξέλιξη του Κουκλόσπιτου;
Κ.Ζ. Μάλλον θα ταξιδέψει και σε άλλες γειτονιές. Μια από αυτές θα είναι η Θεσσαλονίκη αργότερα. Η συνέχεια ενός τέτοιου έργου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις σημασίες που προστίθενται στο χρόνο. Μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές, να καταστραφεί, να κατοικηθεί,να σιωπήσει η να γεμίσει αφηγήσεις όπως τώρα.
Ε.Ζ. Το εύρος της ενασχόλησής σας με τον χώρο της Τέχνης είναι μεγάλο και για τούτο η οπτική και η αίσθηση που έχετε για αυτόν φέρει ένα ιδιαίτερο βάρος.
Δε θα μπορούσα να μη σας ρωτήσω για το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός που θα υλοποιηθεί στην Αθήνα, την Documenta14 – ήδη είναι σε εξέλιξη κάποιες δράσεις της και έχετε ήδη συναντήσει τον καλλιτεχνικό διευθυντή της, Adam Szymczyk…
Δε θα σας ρωτήσω “τι έχoυμε να μάθουμε από την Αθήνα” αλλά τι πιστεύετε πως έχει να μάθει η Αθήνα από την Documenta…
Κ.Ζ. Η Αθήνα δεν θα μάθει από την Documenta κάτι που δεν γνώριζε. Πως κάθε μεγάλη διοργάνωση απαιτεί σοβαρότητα και συλλογική δουλειά, πως οι ιδέες στην τέχνη γεννιούνται από τον διάλογο και τον αντίλογο, πως η εποχή ζητά εξωστρέφεια και σωστή διαχείριση σε όλα τα επίπεδα.. Θεωρώ αυτονόητο πως η Documenta θα δώσει επιχειρήματα για σύνθεση και ανάλυση ιδεών και τρόπων. Θα δείξει πόσο είμαστε έτοιμοι να κάνουμε αυτό το μεγάλο γεγονός σημείο αναφοράς στο μέλλον. Η Αθήνα έχει πολλά πρόσωπα, πολλές μορφές και στρώματα κοινωνικά που την κατοικούν. Κάποια από αυτά θα στραφούν με ενδιαφέρον στην Documenta, και κάποια θα αδιαφορήσουν. Όλοι όμως θα μάθουν πως η λέξη «μαθαίνω» έχει ακόμη ζωή και μέλλον…
Το Κουκλόσπιτο της Petronella Oortman, Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς,
http://www.benaki.gr/index.asp?lang=gr&id=202020001&sid=2178
Το Τραπέζι των Αφηγήσεων, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση,
http://www.sgt.gr/gre/SPG1867/